Tolstoï en de revolutie

Naar aanleiding van de gebeurtenissen in Jan. 1905 te St. Petersburg schreef Tolstoï (Febr. 1905) een artikel waarin hij zijn houding t.o.v. de revolutionaire bewegingen bepaalde, waarvan hij zoowel middel als doel afwijst. Als het eenige doelmatige middel van verzet erkent hij den ‘passieven weerstand’, als moment in het proces der innerlijke vervolmaking van het individu, de eenige weg ook voor de omwenteling en vernieuwing der maatschappij.
Het artikel dat hier volgt mag als kenmerkend gelden voor de ideeën die Tolstoï, in het bijzonder, sinds 1884 heeft ontwikkeld, voor zijn individualistisch anarchisme en tevens voor het simplificeerende karakter van zijn sociaal-ethische opvattingen, zoowel t.o.v. de problemen der moraal als die der maatschappij. De hier volgende fragmenten zijn vertaald naar den franschen text, die in het treizième cahier de la sixième série der Cahiers de la Quinzaine (Paris, 26 mars 1905) is gepubliceerd.
A.M.L.

Ik beschouw niet alleen de russische regeering, maar iedere regeering als een gecompliceerde instelling die door traditie en gewoonte is gewijd om ongestraft gewelddadigheden, de vreeselijkste misdaden, moorden en plunderingen te begaan, en alcoholisme, verdooving en ontaarding, en de uitbuiting van het volk door de rijken en sterken te verdedigen. Daarom geloof ik, dat alle pogingen van hen, die het maatschappelijk leven willen verbeteren, er op gericht moeten zijn de menschen te bevrijden van hun regeerders wier overbodigheid, in onzen tijd, hoe langer hoe meer aan het licht treedt. Dit doel kan, volgens mij, slechts door een enkel middel worden bereikt: de innerlijke religieuze en moreele vervolmaking van het individu.

Hoe hooger de menschen in religieus en moreel opzicht ontwikkeld zijn, hoe beter de maatschappelijke vormen zullen zijn, waaronder zij leven, en hoe minder de regeerders kwaad en geweld zullen kunnen toepassen. En daar tegenover staat, dat hoe minder ontwikkeld de leden van een zekere maatschappij zijn, in religieus en moreel opzicht, hoe machtiger de regeering zal zijn, en hoe grooter het kwaad, dat ze zal kunnen bedrijven.

Zoodat het kwaad, dat de menschen wordt aangedaan door de handelingen van hun regeerders altijd evenredig is aan de religieuze en moreele ontwikkeling der maatschappij, welke ook haar vorm moge zijn. En

En toch meenen enkele lieden, bij het zien van al het kwaad, dat op het oogenblik wordt bedreven door de russische regeering - een buitengewoon wreede, grove, domme en leugenachtige vorm van regeering - dat al dit kwaad niet zou voorkomen, zoo de russische regeering zou zijn georganiseerd zooals ze behoorde georganiseerd te zijn, volgens het voorbeeld der andere tegenwoordige regeeringen, (welke dezelfde instellingen zijn, en eveneens ongestraft allerhande misdaden op hun onderdanen toepassen) en, om hierin verandering te brengen, gebruiken deze menschen alle hun ten dienste staande middelen, en verbeelden zij zich dat een verandering van uitelijken vorm het innerlijk kan veranderen.

Een dergelijke handelwijze schijnt me onpraktisch, onredelijk, wederrechtelijk (dat wil zeggen dat de menschen zich rechten toekennen, die ze niet hebben) en van geen enkel praktisch nut.

Ik vind dit optreden onpraktisch, omdat de strijd door middel van geweld, en, in het algemeen, door uiterlijk krachtsvertoon, (en niet uitsluitend door moreele kracht) van een klein groepje menschen tegenover een machtige regeering, die strijdt voor haar bestaan, en die voor dat doel de beschikking heeft over millioenen gewapende en gedisciplineerde mannen en over milliarden aan geld, omdat een dergelijke strijd, wat de kans op succes betreft, slechts belachelijk is, en omdat ze pijnlijk is als men de ongelukkige meegesleurde menschen beschouwt, die hun leven in dien ongelijken strijd verliezen.

Het optreden komt me voor onredelijk te zijn, omdat zelfs bij de minst waarschijnlijke veronderstelling, - de overwinning van hen, die op het oogenblik de regeering bestrijden - de levensverhoudingen der menschen niet zouden verbeteren.

De tegenwoordige regeering die gewelddadig optreedt kan alleen zoo handelen, doordat de maatschappij, die ze overheerscht, is opgebouwd uit moreel uiterst zwakke individuen, waarvan enkele geleid door eerzucht, winstbelang en trots, zonder gehinderd te worden door hun geweten, met alle mogelijke middelen trachten, de macht te veroveren en deze te behouden, en andere, uit vrees en eveneens uit winst- en eerzucht, of dank zij de algemeene verdooving, de eerste helpen of zich onderwerpen. Op welke wijze en onder welken vorm deze menschen zich dan ook organiseeren, altijd zal er een soortgelijke en even gewelddadige regeering uit voortvloeien.

Ik vind deze agitatie wederrechtelijk omdat de menschen, die op het oogenblik in Rusland de regeering bestrijden, - de liberale leden van de Zemstvos, dokters, advocaten, schrijvers, studenten, de revolutionairen en enkele duizenden arbeiders die het contact met het volk hebben verloren en door de propaganda zijn beïnvloed, - hoewel ze meenen de vertegenwoordigers van het volk te zijn, en zich ook zoo noemen, niet het minste recht op dien titel hebben.

Deze menschen eischen in naam van het volk van de regeering vrijheid; vrijheid van drukpers, vun geweten, van vereeniging en vergadering, scheiding van kerk en staat, den acht urigen arbeidsdag, de nationale vertegenwoordiging, enz. En vraag aan het volk. aan de honderd duizenden boeren, wat ze van deze eischen denken, en het ware volk, de boeren, zal slechts met groote moeite kunnen antwoorden. Want al deze eischen, zelfs die van den acht urigen arbeidsdag, hebben voor de groote massa der boeren niet het minste belang.

De boeren hebben niets aan dit alles, zij wenschen iets anders, wat ze sedert langen tijd wenschen, en wat ze verwachten, waarover ze voortdurend denken

en spreken, - en waarover men met geen enkel woord rept in alle liberale toespraken en redevoeringen, en wat men nauwelijks en dan nog slechts terloops in de revolutionaire en socialistische programma's noemt, - wat het volk verlangt en vraagt, dat is de bevrijding van den grond van de eigendomsrechten - dat is de socialisatie van den grond.

Als de boer de beschikking heeft over den grond, zullen zijn kinderen niet meer naar de fabriek gaan, en zij, die zullen gaan, zullen zelve, voor henzelf het aantal werkuren en het loon bepalen.

Men zegt: schenk ons vrijheid en het volk zal zelve zijn eischen kenbaar maken. Dit is onjuist. In Engeland, in Frankrijk, in Amerika, is de vrijheid van drukpers gewaarborgd, en toch spreekt men in de parlementen niet van de socialisatie van den grond, men spreekt er nauwelijks over in de kranten, het vraagstuk van het recht, dat het volk heeft op den grond, blijft op den achtergrond.

En om dien reden hebben de liberalen en de revolutionairen die de cahiers de doléances van het volk redigeeren, hiertoe het recht niet, zij vertegenwoordigen niet het volk, zij vertegenwoordigen slechts zich-zelve.

Dit optreden is dan ook naar mijn meening onpraktisch, onlogisch en wederrechtelijk. Daarenboven is het schadelijk, omdat het de menschen afleidt van de eenige werkzaamheid, - de moreele vervolmaking van het individu - waardoor (maar dan ook door deze alleen) het doel, dat zij, die de regeering bestrijden, zich hebben gesteld, kan worden bereikt...‘Het een sluit het andere niet uit’, zal men zeggen. Maar dit is niet juist. Men kan niet twee dingen te gelijk doen. Men kan niet trachten zich in moreel opzicht te vervolmaken, en tevens deel nemen aan de politieke actie, die de menschen voert tot intrigues, streken, strijd, woede, ja zelfs tot moord. De politiek werkt er niet alleen niet toe mede, de menschen te bevrijden van de gewelddaden van hun regeeringen, maar ze maakt de menschen integendeel meer en meer ongeschikt voor de eenige methode, waardoor zij zich zouden kunnen bevrijden...

Het leven der menschen verandert niet door de wijziging der uiterlijke vormen, maar alleen door de innerlijke ontwikkeling van ieder individu...

De verandering van de despotische regeeringsvorm in een constitutioneele of republiekeinsche zal Rusland niet van zijn lijden verlossen. Evenals Rusland, bewapenen ook de constitutioneele staten zich voortdurend, op de meest stompzinnige wijze, en evenals in Rusland, sturen de weinige menschen die daar de macht in handen hebben hun onderdanen in een broedermoordenden strijd: oorlog in Abessinië, in Transvaal, oorlog van Spanje met Cuba en met de Philippijnen, in China, in Thibet, oorlog tegen de inboorlingen in Afrika, het zijn alle oorlogen, gevoerd door de meest constitutioneele en republikeinsche regeeringen, en evenzeer onderdrukken deze regeeringen, als zij het noodig oordeelen, met behulp van de gewapende macht, de opstanden en de uitingen van den volkswil als zij deze uitingen in strijd achten met de wet, dat wil zeggen met datgene, wat die regeeringen, op een gegeven moment, onder de wet verstaan. Zoo lang in een staat. die onverschillig welken regeeringsvorm heeft, het gezag wordt gehandhaafd


TOLSTOÏ EN GORKI IN JASNAJA POLIANA 1900

door middel van geweld, en dit gezag door enkele menschen kan worden veroverd, zal altijd, door welke middelen dit ook geschiedt, en welken vorm het ook aanneemt, de mogelijkheid blijven bestaan voor de zelfde gebeurtenissen, die op het oogenblik in Rusland plaats vinden, - oorlog en de onderdrukking van opstanden.

Zoodat de les, die wij hebben te trekken uit de gebeurtenissen die in St. Petersburg hebben plaats gehad in het geheel niet is, wat de lichtzinnigen denken, en wat hierop neerkomt, dat ze ons de buitengewone wreedheid van het russische despotische gouvernement hebben aangetoond, en dat men dientengevolge moet trachten dit gouvernement te vervangen door een constitutioneele regeering. De les uit deze gebeurtenissen is veel omvattender, n.l. dat we uit de daden van het russische gouvernement, die buitengewoon dom en wreed zijn, duidelijker dan uit de daden van andere regeeringen de wreedheid en overbodigheid zien, niet van dit of dat gouvernement, maar van alle regeeringen, dat wil zeggen van iedere groep menschen die bij machte is de meerderheid der bevolking aan haar wil te onderwerpen...

In het kort, is mijn meening over de gebeurtenissen der laatste dagen in Rusland de volgende: de russische regeering is, als elke bestaande regeering, - amerikaansch, fransch, engelsch, of japansch - een vreeselijke onmenschelijke, en machtelooze roover, wiens schadelijke werking voortdurend weer blijkt. Daarom moeten alle redelijke menschen met al hun kracht trachten, zich van iederen regeeringsvorm te bevrijden, zooals de russen moeten trachten zich van de russische regeering te bevrijden.

Om zich van de regeeringen te verlossen moet men deze niet met uiterlijke middelen bestrijden, (die in vergelijking tot de middelen waarover de regeering beschikt zoo miniem zijn, dat het belachelijk wordt), men moet er slechts niet aan medewerken, ze niet in stand houden, niet steunen, en daarmee zijn ze vernietigd.

En om niet mede te werken aan de regeeringen, en ze niet te erkennen, moeten wij ons bevrijden van de zwakheden en ondeugden die ons tot slaven der regeeringen maken en tot medeplichtigen van hun misdaden.

LEO TOLSTOÏ