Menno ter Braak
aan
Nijgh & Van Ditmar N.V.

Den Haag, 7 juli 1935

Den Haag, 7 Juli 1935

Pomonaplein 22

Beste Zijlstra,

Toen ik gisteren je brief ontving, was ik juist bezig met het opstellen van eenige punten betreffende de toekomst van Forum en dit dan in de eerste plaats in verband met de overwegingen, die mij er toe gebracht hebben na langdurig overleg aan het eind van het jaar de functie van redacteur neer te leggen. Het lijkt me best, dat ik me daartoe eerst tot jou richt, gezien het feit, dat wij beiden wat Nederland betreft de oprichters zijn en het tijdschrift van het begin tot nu hebben zien worden. Waar jij als uitgever steeds geen moeite hebt gespaard om voor Forum te doen wat er gedaan kon worden, daar heb je, dunkt mij, ook recht op het eerst kennis te nemen van mijn definitief besluit. Ik ga bovendien een beroep op je doen, en daarvoor is het noodig, dat je de motieven, die mij tot aftreden brengen, zoo volledig mogelijk onder oogen krijgt. Het is, zooals je zelf schrijft, ook absoluut noodzakelijk, dat er nu binnenkort beslist wordt, wat het volgend jaar zal brengen.

Er zijn twee punten, die bij de beoordeeling van mijn besluit uit elkaar moeten worden gehouden. Punt 1 is, dat ik mij, lang voor op de laatste vergadering de quaestie Virginia zoo acuut werd, als redacteur (niet als schrijver dus!) ‘vermoeid’ voelde. Mijn betrekking aan de krant vergt veel van mijn initiatief, dat op verschillende punten lijkt op het initiatief dat ik voor Forum noodig heb; ik bedoel dus het lezen en schiften van copie, het bijhouden van de actueele dingen (panopticum, absoluut noodzakelijk voor een tijdschrift, dat gelezen wil worden!), het opmaken etc. Ik heb al sinds een jaar het gevoel, dat de leiding van èn een tijdschrift èn een kunstrubriek mij te veel wordt; ik loop met ideeën omtrent een roman, ik moet nog een boek afmaken in dialogen, maar ik kom er niet toe, omdat die twee verantwoordelijkheden mij drukken. En waar zich nu helaas het feit voordoet, dat ik van de twee de eene moet kiezen, die mij mondkost verschaft, daar moet ik Forum laten schieten, juist omdat ik onder geen beding zou willen, dat Forum, waar ik uiteraard veel meer waarde aan hecht dan aan de kunstrubriek, onder deze omstandigheden zou lijden. Dat ik met deze ‘vermoeidheid’ niet eerder voor den dag ben gekomen (ik stelde er Vic en Vestdijk wel van in kennis, maar zonder nog een beslissing te nemen), zul je zelf gemakkelijk kunnen verklaren uit het feit, dat ik aan Forum zeer gehecht ben en het ten zeerste zou betreuren, als het algemeene belang van een tijdschrift als dit door mijn persoonlijke gevoelens zou worden geschaad.

Geheel afgescheiden hiervan is de quaestie Virginia ter sprake gekomen en in de laatste vergadering voor mij zelfs een onoverkomelijk punt geworden. Ik behoef de geheele situatie niet voor je te reconstrueeren, aangezien je er zelf bij was. Je weet dus, dat op die vergadering bleek, dat Vic, voor zichzelf sprekend, wel geneigd is over deze quaestie heen te stappen; als hij op Virginia is blijven ‘staan’, dan is dat alleen om zijn solidariteit met mij te bewijzen; iets wat ik zeer geapprecieerd heb, maar wat m.i. niet ad absurdum mag worden doorgevoerd, temeer, waar ik na een gesprek met Vestdijk na zijn terugkeer gemerkt heb, dat ook hij die quaestie niet op de spits wil drijven. Het komt er dus op neer, dat ik, om redenen van particulieren aard (levensbeschouwing, hoe je het noemen wilt) onverzoenlijk ben, maar allerminst geneigd, om daardoor Forum te laten springen. Ik stelde daarom op de vergadering mijn aftreden voor, hetgeen door jou werd beantwoord met de verklaring, dat je dan de uitgave zou staken. Ook dit gebaar heb ik gewaardeerd als een bewijs van instemming met de wijze, waarop ik naast de anderen Forum heb geleid; maar het was voor mij toch reden genoeg om de zaak in beraad te houden.

Het zou mij n.l. bijzonder erg spijten, wanneer door twee persoonlijke overwegingen mijnerzijds het tijdschrift zou komen te verdwijnen; en deze brief is dan ook voor alles bedoeld, om je te verzoeken de zaak nog eens van alle kanten te bekijken, eer je aan mijn aftreden de staking van de uitgave verbindt. Het komt er immers practisch op neer, dat Forum dan ook verdwijnt, aangezien niemand van ons lust zou voelen Forum over te brengen naar een anderen uitgever, gesteld al dat daartegen bij jou geen bezwaren zouden bestaan; er zouden op den duur andere pogingen in het werk worden gesteld, om een publicatiemogelijkheid op dit peil te herkrijgen, maar stellig niet (tenminste niet voorzoover ik daarover te zeggen heb) onder dezen naam. Ik zal trouwens in de eerste jaren alles doen om het redacteurschap waar ook te vermijden, want ik wil me geheel concentreeren op mijn ‘creatief’ werk, in den tijd, die de krant mij overlaat. Uit dit laatste kun je al afleiden, dat Forum mij als medewerker veel meer zal kunnen doen dan nu, zoodra ik niet meer de verantwoordelijkheid voor de leiding heb. Ik heb al gezegd, dat ik, mocht Forum worden voortgezet, voor een bijdrage in het Jan.-nummer 1936 zal zorgen, om iedere schijn van een oneenigheid weg te nemen.

Daarbij komt, dat ik mijn aftreden zeker niet den ondergang van het tijdschrift acht, wanneer er voor gezorgd wordt, dat ik wordt vervangen door een naam van beteekenis in de litteratuur. In de eerste plaats is gebleken, dat de samenwerking met de Vlamingen zeer wel mogelijk is afgezien van incidenteele punten, waarop zij niet behoeft te vallen; in de tweede plaats is momenteel Vestdijk ‘coming man’, hij is nu al en na ‘Else Böhler’ nog meer de algemeen erkende romancier, novellist en essayist van onze generatie (zie de critieken op ‘De Dood Betrapt’); hij zal dus in 1936 absoluut de moreele leider van Forum kunnen zijn, en, waar hij meer tijd heeft dan ik, ook zeer veel voor de practische leiding kunnen doen; hij is bovendien soepeler, ‘objectiever’ dan ik, en je zult aan hem een uitstekenden redacteur hebben, daarvan ben ik overtuigd. Dan weet ik (uit vertrouwelijke inlichtingen, dus dit ook nog geheel onder ons), dat Marsman bereid zal zijn in de redactie te treden in plaats van mij. Het is mij bekend, dat hij geen speciale sympathie van je is, maar ik ken hem heel goed, en kan je verzekeren, dat zijn loyauteit boven iederen twijfel verheven is. Met het volste vertrouwen zou ik plaats maken voor Marsman, omdat ik dan de garantie heb, dat er iemand in de redactie treedt, die persoonlijkheid genoeg bezit om naast V. en V. van Forum iets te maken. Twee jaar geleden zou ik daar anders over hebben gedacht; maar ik sprak niet lang geleden over allerlei onderwerpen met Marsman, en ik weet, dat zijn principes nu zeer goed vereenigbaar zijn met die van een Forumredactie.

Ik behoef je niet te verzekeren, dat Marsman in geen enkelen vorm een uitnoodiging of wat ook van iemand onzer heeft ontvangen; het heeft immers geen zin iemand uit te noodigen, eer de toekomst van Forum is uitgestippeld tusschen jou en de tegenwoordige redactie; bovendien moet m.i. de keuze van een nieuwen redacteur geschieden in overleg met jou. Zijn beschikbaarheid is mij alleen gebleken uit volkomen vrijblijvende besprekingen.

Ik kan uiteraard niet beoordelen, in hoeverre je bereid bent onkosten te blijven maken voor een tijdschrift, dat onder de huidige omstandigheden nog altijd niet rendabel is; maar ik neem toch aan, dat je, evenals ik, met displeizier dit blad zult zien sneuvelen. Welnu, het eenige wat ik je op dit oogenblik dringend vraag, is dit: maak het voorzetten van Forum niet afhankelijk van mijn redacteurschap. Ik verzeker je nogmaals zeer positief, dat ik voor 100% een toegewijd medewerker zal blijven, dat ik, als ik me niet zeer in mezelf vergis, zelfs een veel actiever medewerker zal worden dan ik nu ben. Een redactie, bestaande uit Marsman, Vestdijk en Van Vriesland, zal voor mij een absolute waarborg zijn voor een Forum, dat ik met dezelfde genegenheid kan beschouwen als het Forum van de vorige jaren.

Verdwijnt Forum, dan wordt de situatie voor de schrijvers van onze generatie zeer hachelijk. Er is nog maar één practische mogelijkheid: Groot Nederland, en ik voel er al buitengewoon weinig voor om bij Holkema & Warendorf onderdak te gaan zoeken voor mijn publicaties in tijdschriftvorm. Er zou een of ander belabberd compromis met Coenen moeten worden gesloten om nog iets te bereiken; en dan nog, wat een degradatie, om van een Forum op een blad vol wijven terecht te komen! Ik hoop, dat dit kan worden voorkomen. Ik hoorde overigens van Greshoff (dit ook strikt vertrouwelijk en slechts ter oriënteering), dat Gr.N. dit jaar weer winst, zij het dan ook een kleine winst, heeft gemaakt. Op den duur moet dat toch ook met Forum mogelijk zijn; een tijdschrift heeft hier blijkbaar een ‘leeftijd’ noodig, om er in te komen.

Maar de economische overwegingen zijn tenslotte jouw zaak; je zult in dit opzicht weten, wat je wilt. De bedoeling van dezen brief is alleen, mijn eigen persoon als redacteur te scheiden van het belang van Forum, dat ik voor mijn eigen gevoel tot het uiterste moet verdedigen.

Ik zal, na ontvangst van je antwoord, een doorslag van dit epistel bij Vestdijk en Vic laten circuleeren, maar wacht op dat antwoord.

hart. gr.

tt.

Doorslag: Den Haag, Letterkundig Museum