Menno ter Braak
aan
E. du Perron

Den Haag, 11 januari 1937

Den Haag, 11 Jan. '37

Kraaienlaan 36.

Beste Eddy

Onze correspondentie is nog niet geheel en al in een practisch spoor, want ik kreeg inmiddels al weer twee brieven van jou (16 Dec. en 28 Dec.), terwijl die beide mijn brief van ik meen 17 Dec. moeten hebben gekruist. Intusschen: hartelijk dank voor beide, want er stond veel in. Ook dank voor Renan, dien ik geboeid lees (zeer verwant aan Benda) en het fraaie interview, dat vandaag arriveerde. Vooral wat daarin over de culclub wordt gezegd is prachtig! Het portret sprekend Ciano en Mussolini door elkaar, hoezeer het me spijt dit te moeten constateeren! - Ook onze stukken over Gide ‘kruisten elkaar’; oplossing is nu, dat ik op verzoek van Jan jou stuk bij je Blocnote Februari gelapt heb. Als afzonderlijk artikel kon het natuurlijk niet na het mijne.

Nu eerst en voor alles dit: 19 Febr. wordt de sterfdag van Multatuli herdacht. Ik wil dan een Multatuli-pagina van Het Vad. maken en zou daarvoor (in overleg met Schilt) dolgraag een stuk van jou hebben over Multatuli en Lebak (Havelaar). Het mooiste zou natuurlijk zijn, als je Lebak even kon bekijken, maar ik weet niet hoe de verbindingen op Java zijn. (reiskosten kun je declareren, dat behoeft dus geen bezwaar te zijn). Zend mij het artikel zoo spoedig mogelijk met de vliegpost en doe er even een opgave bij van de kosten (porti, ev. reis, die Het Vad. je vergoeden moet). Stuur het aan mij privé, ik behandel het dan wel.

Er is hier een heftige griep-epidemie, waar Ant momenteel het slachtoffer van is. Zij was dezer dagen erg ziek, maar voelt zich nu gelukkig beter, ligt echter nog te bed. Daarom kwam ik niet eerder tot schrijven, want twee weken geleden werd ik opgeknapt met een paar oogstoornissen (z.g. ‘Flimmerskotomen’, waar ik in 1930 ook al eens mee gezegend werd), die er volgens den oogarts op wezen, dat ik me overwerkt had. Gevolg: rantsoen van lectuur en schriftuur. Prettig is dat niet, maar ik schijn nu eenmaal op deze manier te reageeren op werk overlading. Overwerktheid als psychisch symptoom ken ik niet, en dat maakt het des te verleidelijker om maar door te gaan.

Het geval D.D. lijkt mij hopeloos, vooral in deze atmosfeer. In de eerste plaats zal het vrijwel onmogelijk zijn een uitgever te vinden; in de tweede plaats kan ik mij niet 100% achter de uitgave plaatsen en er propaganda voor maken. Ik geef alle Aziaten gelijk, als ze proberen hun mondigheid om te zetten in onafhankelijkheid, maar voor Japanners voel ik niets. Ik zou echter eerst het boek in quaestie moeten lezen om precies te weten hoe of wat, en tot dusverre heb ik het nog niet ontvangen.

Voor mij is hoofdzaak je eigen reactie op de tropen, en speciaal op Indië. Ik geloof, dat je het gevaar van de N.S.B. schromelijk overschat. Vergeet niet: ideologisch en practisch wordt de zaak niet in Indië, maar hier beslist. De planters waren voorbeschikt voor de N.S.B., maar ze zijn het niet uit ideologische motieven; je zegt zelf, dat ze er niets van weten. Wanneer de N.S.B. in Nederland bij de verkiezingen wordt verslagen (waar momenteel flink aan gewerkt wordt, van alle kanten), dan zal Mussert heusch in Indië geen pied à terre vinden voor zijn stommiteiten. Een veeg teeken voor den man lijkt mij, dat zijn Nationaal Dagblad, met veel bombarie aangekondigd, een mislukking is. Ik bedoel nu niet eens journalistiek, want dat was te voorzien, maar ook financieel. Er staat vrijwel geen advertentie in: een bewijs, dat de zakenwereld den leider al wantrouwt. De kleinburgers stroomen naar E.d.D. (Eenheid door Democratie); bij de vlagincidenten, waarvan je zeker wel een en ander gelezen hebt, heeft Mussert weer aan den Duitschen kant gestaan, d.w.z. in den tijd van Juliana-lol, precies aan den verkeerden kant. Met dat al zal hij bij de verkiezingen de noodige stemmen krijgen, maar hoofdzaak is, dat de verlamming bij de tegenstanders van een jaar geleden weg is. Hij is in het defensief. Veel gevaarlijker lijkt mij momenteel de Europeesche situatie, zie Spanje. Wanneer Mofrika eenmaal losbarst, zijn wij nazi's zonder Mussert, en dat is erger.

Wat mij vooral treft in je beschrijving van het geval D.D., is weer de dilettantische bestrijding van zoo'n man door het gouvernement. Zoo moet het wilhelminische Duitschland Liebknecht en het Tsaristische Rusland zijn ‘intellectueelen’ bestreden hebben! Een concentratiekamp, of een veemmoord zou veel eenvoudiger zijn dan deze omslachtige procedure. De democratie (en zeker de koloniale) is een wonderlijke paradox. Hoeveel vooroordeelen zijn er niet verdiskonteerd in deze ‘rechten van den mensch en van den burger’, die dan toch maar beletten, dat iemand als D.D. onmiddellijk wordt gefusilleerd, zooals in Duitschland, of eerst latrines mag schoonmaken. Alles welbeschouwd leeft hij nog in een paradijs. In Duitschland is zoojuist een officieel verbod voor schilders afgekomen om families te schilderen met minder dan 4 kinderen, aangezien dat niet in overeenstemming zou zijn met de waardigheid van het kinderenfokkende Rijk. Dit is geen mop!

1e Van Eeden accoord, 2e ouweheerigheid van Waakzaamheid is noodzakelijk. Deze toon is al een maximum voor actie in Nederland, zelfs onder intellectueelen. De brochures krijgen jullie automatisch na geldzending. 3^o Alain heb ik al. Over hem en Benda schrijf ik binnenkort voor Gr. Ned. Het was al afgesproken, dus je ziet, dat onze gedachten weer over den evenaar heen parallel loopen. 4e Mijn Zondagsartikelen zijn je wekelijks toegezonden, maar tot voor eenige weken natuurlijk p/a Tissing. Nu gaan ze regelrecht naar Tjitjoeroeg. Informeer dus bij Tissing, als je niet alles ontvangen hebt! En bericht mij vooral, als er iets zoek raakt.

Het vervelende van deze wijze van correspondeeren is, dat de ruimte zoo beperkt is en alles samengeperst moet worden. Toch vind ik brieven schrijven per boot nog ongerieflijker. Het reageeren met tusschenruimten van 6 weken is de dood voor de reactie zelf. Dus: ik zal me meer en meer trachten te bekwamen in de efficiency van het vliegpostpapier. - Ik ben bezig mijn boek te herlezen en te revideeren. - Verder weinig nieuws. Greshoffs en Marslieden allen lijdend of lijdend geweest aan griep. Henny schijnt nog heel zwak te zijn en bronchitis over te hebben gehouden. En dan dit nog, ik vergat het bijna: ik kreeg een briefje van Chiaro, uit Parijs, waar hij nu weer schijnt te zitten, maar zonder een woord over Spanje. Zijn adres is: 8bis Villa Chauvelot, XV^e. Hij is dus niet gesneuveld, goddank.

De Juliana-defloratie-ritueelen zijn achter den rug. Het was welletjes, dat verzeker ik je. De peper, die de nazi's er tusschendoor hebben gestrooid, en het gedonder over het Horst Wessellied, dat Van Anrooy verdomde om te spelen, waren de eenige verkwikkelijke incidenten.

Nu, tot nader. Veel succes met de kakkerlakken, die mij afschuwelijk lijken (ik kan mij alle angsten van Bep voorstellen!), en ons beider hartelijke groeten voor jullie beiden! Vermeld in iedere brief even, welke brief (brieven) van mij je ontvangen hebt. De hand je

M.

N.B. Er zijn volgens een handboek op de krant twee Tjitjoeroegs op Java! Kan dat geen verwarring geven? en welk is van jullie?

Zie ook de geactualiseerde versie van het notenapparaat van de brieven-editie Van Galen Last (1962).

Origineel: Letterkundig Museum, Den Haag