Hans Franck

(Naar aanleiding van de drama's ‘Klaus Michel’ en ‘Kanzler und König’, beide im H. Haessel Verlag. Leipzig, 1926).

EEN zéér vruchtbaar schrijver, deze nauwelijks vijf-en-veertig-jarige! En die zich toch eerst sinds ongeveer vijftien jaren aan de litteratuur wijdt. Maar zijn werken reeds bij tientallen telt. Waarbij nochtans geen enkel, dat dier veelheid nadeelige sporen vertoont. Verteller, sprookjesdichter, dramaturg! Wiens ‘Machtnix’ (onder den titel ‘Doeternitoe’ kort geleden als feuilleton in het weekblad ‘De Stroom’ verschenen), een wonderfijn en toch sterkgebouwd sprookje, waar doorheen het wijze hart van den wetenden mensch rustig-glanzend schijnt, aan het twintigste duizendtal is; wiens novelle ‘Die Südseeinsel’ o.a. door Georg Hermann tot de belangrijkste vertellingen van dezen tijd gerekend wordt; wiens dichtbundels ‘Siderische Sonette’ en ‘Gottgesänge’ hem onder de beste huidige dichters plaatsten; wiens drama's ‘Herzog Heinrichs Heimkehr’ en ‘Godiva’ tenslotte, van de aanvang af, die gerechtigde verwachtingen van den tooneel-

schrijver Franck wekten, welke in ‘Klaus Michel’ en ‘Kanzler und König’ hun niet te loochenen vervulling vonden.

Klaus Michel. De tragedie der begeerte! Het drama, oud als de menschheid, van den mensch, die ‘weten’ wil, en daaraan ten gronde gaat.

spreekt Klaus het uit tot Lorenz Lorenzen, den ‘drijver’ in een kring homo-sexueelen, waarin hij is terecht gekomen, en die zich van het leven berooft, als Klaus hem niets wil zijn.

In schoone en machtig-beeldende verzen teekent Franck het lot van dezen noordduitschen boerenzoon, die alles verlaat, om zijn dorst naar weten te bevredigen; die alles omver loopt, wat hem verhindert zijn doel te bereiken; die alles, vermogen, eer en naam (hij wordt een beroemd professor), verliest, en ten slotte het leven, om dàn eerst te vinden wat hij in het eigen-ik-najagen steeds voorbij heeft gezien: zichzelf.

Tien jaar heeft Franck aan dit drama gewerkt, eer het zijn beslissenden vorm had gevonden; een wereldoorlog heeft zich daartusschen voltrokken, en zoo is zijn werk een tijdbeeld geworden, dat niet alleen voor zijn landgenooten beteekenis heeft. Mag men zich, bij enkele gedeelten, afvragen of een ‘treudeutscher’ zijn gedachten uit, het verzoenend slot toont, dat ook Franck beseft: de mensch is méér dan de door grenzen bepaalde!

Uit een innerlijk moeten geboren, is hier een kunstwerk geschapen, dat tot de sterkste dichterlijke openbaringen der huidige litteratuur mag worden gerekend.

Kanzler und König. Dit is, in het historisch gewaad van Struensee's triomf en nederlaag gekleed, een uitbeelding van het conflict, dat de aandacht van nagenoeg alle kunstenaars dezer dagen heeft: individu en massa.

Struensee is hier de man die, om den armen en geknechten de hun schemerende vrijheid te verschaffen, in mateloos absolutisme vorst en vorstenkliek aan banden legt, doch ten slotte valt als slachtoffer van zijn verblinding, die de halfslaafsche menigte tot hun bestwil ontnam, wat zij als gewoonte goed oordeelden. En niet besefte, dat bij wie tot eigen inzicht nog niet waren opgevoed, het ‘kruist hem’ nog maar al te licht volgde op den ‘hosanna’-kreet. Doch ook is Struensee hier de minnaar, die de aan den imbecielen Christiaan VII gekoppelde koningin Mathilde met den gloed en de kracht van een onbluschbare liefde-bezetenheid een geluk weet te schenken, dat met het smartelijk einde geenszins te duur is gekocht.

Wèl toont Franck, die zeven jaar lang Louise Dumont's medewerker, en leider van de tooneel-school te Düsseldorf was, zich hier de beheerscher van het tooneel. Schitterende dialogen en machtig-beeldende scènes doen het drama stijgen naar een ontknooping, die in het opstuwen der eindelijk tot besef gekomen massa naar het schavot om hun heiland te bevrijden, (massa, weerhouden door het krachtig ‘terug’ van hem die voor hen sterven gaat), een tot in het diepst van ons wezen grijpend hoogte-punt vindt.

Het slot van dit meesterwerk moge den lezer een inzicht geven in het scheppend vermogen van den dichter.

Hans Franck is geen marktschreeuwer van ‘nieuwe levenswaarden’, geen sandwichman met mogelijke en onmogelijke ismen op borst en rug; hij is de stille werker, die het leven in zich bezinken laat, en het gewonnen inzicht schoonen vorm te geven weet.

REINIER P. STERKENBURG