Aanteekeningen

De reddende prijsvraag

Oorlogsgebeurtenissen

Op 20 Mei 1929 te acht uur hebben vijandelijke vliegtuigen bommen, waaronder enkele met gifgas gevuld, geworpen op het fabriekscomplex der artillerie-inrichtingen aan de Hembrug, waardoor groote schade is aangericht en talrijke ernstige verwondingen zijn veroorzaakt. Daar de geneeskundige dienst van Zaandam niet voldoende hulp kon verschaffen, heeft de militaire commandant te Amsterdam besloten, den Geneeskundigen Dienst der Burgerwacht gedeeltelijk te mobiliseeren en met motorbooten te vervoeren naar de Hembrug. Met den trein kon dat niet, want de spoorlijn Amsterdam-Zaandam was ten gevolge van het bommenwerpen eveneens gedeeltelijk vernield.
De transport-colonne van het Roode Kruis werd eveneens gemobiliseerd...
Buiten de fabrieksgebouwen werden nog vijftien slachtoffers gevonden, die allen van het gifgas te lijden hadden. De meeste hadden een lichtblauwbleeke kleur, hevige tranenvloed, rood doorloopen oogen en last van de maag en de ademhalingsorganen. Ook hadden sommige door de granaatscherven slagader-bloedingen bekomen, andere verwondingen, te gruwelijk om hier te vermelden.
Dat alles vond men gistermorgen op het terrein der Artillerie-inrichtingen bij de Hembrug.
Het was dus wel een afschuwelijke ramp.

Onze schrandere lezers zullen reeds begrepen hebben dat dit alles heelemaal niet echt was. Het waren dan ook slechts ‘onderstelde toestanden’, uitgedacht door den inspecteur der Burgerwachten, luitenant-kolonel H.H. Timmermans. Alleen het traangas, dat was echt. In het hexiet-lokaal had men traangas-bommen geworpen en daarbuiten iets dat heel veel rook maakte en dat alles stonk gruwelijk naar chloor. Zonder gasmasker was het daar werkelijk niet uit te houden.
Dat was juist de bedoeling, want het gold hier een oefening-met-gasmaskers van den Geneeskundigen Dienst der Burgerwacht en van de transport-colonne van het Roode Kruis.
Het doel van de oefening was, den leden dezer hulp-organisaties het gebruik in de praktijk van gasmaskers te leeren. Dat is niet heel gemakkelijk.
Na afloop werd in de ruime cantine der inrichting gegeten. Velen smaakte het eten niet: ze proefden niet anders dan chloor en een paar uur daarna deed zich de invloed daarvan gelden; een kop thee smaakte naar chloor en een cigaret rookte chloorachtig.
Het behoeft niet terstond oorlog te worden; er behoeft slechts een ramp voor te komen waarbij zich giftig gas verspreidt. Dat kan iederen dag gebeuren. En dan zullen de Geneeskundige Dienst van de Burgerwacht en de transport-colonne van het Roode Kruis gereed en in staat zijn u hulp te bieden.
‘Het Handelsblad’, 21 Mei

De Vliegdagen te Vincennes
Luchtmanoeuvres - Vernieling van een volledig dorp

Crescendo is het devies der organisatoren van de wereldvermaarde vliegdagen te Vincennes.

De menschenmassa, die haar belangstelling getoond heeft, wordt op ruim een millioen geschat...
Maar het glanspunt van den middag was toch wel de beschieting en vernieling van een dorp. Het was al een groote sensatie om daar op het mienieme vliegveld onder den azuur-blauwen hemel van den laatsten dag en dat trillendgouden zonlicht, dat bedriegelijk nagebootste dorp te zien, bestaande uit vele keurig geverfde huisjes, een fabriek, een markt, een kerkje, alles op werkelijke grootte geconstrueerd. En menige verzuchting van ‘zonde’ werd er onder het publiek geslaakt, toen die barbaarsche toestellen de rust kwamen verstoren en jammer en wee zaaiden te midden van het argelooze dorpsleven en de geen kwaad bevroedende bewoners. In een oogwenk stond de fabriek in brand en even hierna was het een imposante vuurzee die de lucht rood kleurde en vulde met een grauwgrijzen rook.
Het geheele festijn werd verder nog bijgewoond door de diverse gedelegeerden der te Parijs geaccrediteerde gezanten. Voor de Nederlandsche delegatie was o.a. de heer Labouchère, militair attaché, aanwezig
N.R. Ct., 22 Mei

21 Mei. (V.D.) Bij oefeningen in het bommenwerpen door een Japansch eskader is het dorp Woesoeng door een echtenbom getroffen, waarbij 17 inwoners den dood vonden.

De Washingtonsche correspondent van de ‘Daily Telegraph’ meldt, dat er van 15 tot 27 Mei in de nabijheid van Cincinnati, in den staat Ohio, groote manoeuvres zullen plaats vinden. Vertegenwoordigers van het ministerie van oorlog zullen het verloop van de manoeuvres nauwkeurig volgen. Deze manoeuvres zullen de meest interessante vertooning zijn, die er ooit op dit gebied werd aanschouwd. Het plan bestaat om een vlucht te maken met bommenwerpers over een weg van 1500 mijlen lengte van Deyton naar New-York en terug zonder landen. Niet minder dan 200 bommenwerpers en andere vliegtuigen zullen hieraan deelnemen. Het plan der operaties is geheel in overeenstemming met de voorwaarden voor een werkeijken oorlog gebracht.
Duizenden New-Yorkers hebben gisteren de manoeuvres van een legervliegtuig gade geslagen dat, van grooten afstand komende, beproeven moest het Wallstreetdistrict met de skyscrapers te bombardeeren. Het vliegtuig was te Fairfield in Ohio opgestegen en heeft na een vlucht van 1000 K.M. zijn doel bereikt, zonder door de afweerkanonnen getroffen te zijn.
N.R. Ct., 23 Mei

Bandoeng. Bij gelegenheid van het i4-jarig bestaan van de luchtvaartafdeeling zijn demonstraties gehouden, die een schitterend verloop hadden. De belangstelling van het publiek was enorm. Eerste prijzen werden behaald:
Bommenwerpen: escadrille onder commando van luitenant C.J.J.M. Waltmann.
‘Aneta’

LONDEN, 12 Febr. (Eig. Tel.). In het Lagerhuis zeide de premier, in antwoord op een vraag van den Arbeidersafgevaardigde Morrison, dat de regeering geregeld overleg pleegt over de bescherming van steden tegen gasaanvallen in een eventueelen volgenden oorlog. Er worden voorstellen besproken betreffende het bouwen van gasvrije lokaliteiten, het besproeien van de straten met chemicaliën, het verstrekken van gaswerende kleeding, het verleenen van eerste hulp en het overbrengen van lijders naar hospitalen.
Op een vraag van Shinwell (Arbeiderspartij): ‘Verwacht de premier werkelijk een nieuwen oorlog?’ - gaf Baldwin geen antwoord.
‘Het Handelsblad’

Het Internationale Roode Kruis-Comité te Genève meldt:
Krachtens opdracht van het XIIe Internationale Roode Kruiscongres (Genève, 1925), heeft het Comité zich beziggehouden, reeds in vredestijd de middelen te bestudeeren, om de burgerbevolking te beschermen tegen de vreeselijke gevolgen van den gasoorlog, voor het geval[!] dat de internationale conventies, die het gebruik van deze nieuwe wijze van oorlogvoering verbieden, mochten geschonden worden.[!]
Dientengevolge heeft het Comité in Januari 1928 te Brussel en in April 1929 te Rome een commissie van deskundigen bijeengeroepen, behoorende tot vijftien Staten, om de technische middelen tot bescherming te bestudeeren tegen dit nieuwe oorlogs- en verwoestingsmiddel, waarvan de gevolgen volgens de meening van allen, die van deze kwestie een bijzondere studie gemaakt hebben, verschrikkelijk zijn.
Na bestudeering van het vraagstuk van den lucht-gasoorlog, gecombineerd met de andere middelen van bombardement, als b.v. het gebruik van brisant- en brandbommen, kwamen - de deskundigen tot de slotsom, dat het uiterst moeilijk is, de bevolking van groote steden en van industrieele centra afdoende te beschermen tegen de verwoesting, die hen bedreigt in geval van een lucht-gasaanval.
Derhalve verzoekt de Commissie het Roode Kruis dringend, de burgerbevolking zonder uitstel op de hoogte te stellen van deze gevaren, en haar vertrouwd te maken met de thans bestaande middelen tot bescherming, hoe onvolkomen zij ook mogen zijn.
De deskundigen hebben den wensch uitgedrukt, dat het Comité zich met beslistheid aan de spits zoude stellen van dezen uitgebreiden propaganda-arbeid en dat het daartoe zoowel het initiatief als de verantwoordelijkheid zou op zich nemen.
Daarnaast hebben zij de noodzakelijkheid erkend om zonder uitstel te geraken tot practische maatregelen en het Comité uitgenoodigd, onder de industrieën en specialisten van alle landen prijsvragen uit te schrijven met betrekking tot de bescherming der burgerbevolking.
Deze prijsvragen zullen de volgende punten betreffen:
a. het beste filtreerend apparaat of gasmasker, dat men aan de burgerbevolking verstrekken kan;
b. de doeltreffendste methodes ter verzekering van gasdichte afsluiting en van voorziening met zuivere lucht van de ondergrondsche schuilplaatsen voor de burgerbevolking ingeval van aero-chemisch bombardement;
c. het beste reagens om in de lucht het uiterst gevaarlijke en geduchte bestendige gas aan te toonen, dat in den wereldoorlog gebruikt is,

bekend onder de namen: yperiet, mosterdgas, geelkruisgas enz.
Een dergelijke uitgebreide onderneming, op zoodanige wijze als de Commissie van Deskundigen eenparig aanbevolen heeft, vereischt enorme financieele bedragen. Deze bedragen bijeen te brengen is de taak van de Regeeringen, van de Nationale Roode Kruisverenigingen en ook van de bevolking zelve. Zoodra het Internationale Roode Kruiscomité in het bezit is van de benoodigde fondsen, zal het den aangevangen arbeid voortzetten.
Doch zonder verder af te wachten zal het Comité op 1 Juli a.s. een prijsvraag uitschrijven met betrekking tot het mosterdgas, genoemd sub c, waarvoor het 10.000 Zwitsersche franken beschikbaar stelt.

Neen, het behoeft niet terstond oorlog te worden; er behoeft slechts een ramp voor te komen waarbij zich gifgas verspreidt - het karakter van munitiefabrieken brengt nu eenmaal mee, dat ze van tijd tot tijd explodeeren - zooals dat tegenwoordig herhaaldelijk gebeuit, al vindt de pers het niet doelmatig er veel aandacht aan te besteden, terwijl, als dergelijke ‘rampen’ afmetingen aannemen zooals in 1928 te Hamburg, waar het alleen aan de gunstige windrichting te danken was, dat het, tengevolge van een explosie, zich verbreidende phosgeen- (of ‘Bersol’-)-gifgas, dat door de firma Stoltzenberg, die reeds eerder, in opdracht van het ministerie van oorlog der duitsche republiek, in Trotzk, Gouvernement Samara een gifgasfabriek had gebouwd, waarschijnlijk voor Sovjet-Rusland was bestemd, slechts elf menschenlevens kostte en niet tot een catastrophe werd voor de geheele bevolking, de berichten en de geruchten onmiddellijk beantwoord worden met den storm van démentis, die zooveel stof opwerpt, dat geen sterveling weldra meer het gifgas ziet, of kan zien waar het vandaan komt en zonder het onfeilbare démenti der dooden zou men zelfs geneigd zijn het verhaal van de gifgaswolk, die door de straten voortbewoog en tegen de huizen opkroop, voor een fata morgana te houden - en niet voor een ramp waarbij de burgerwacht hulp kan bieden. Kort en goed: wat plaats greep blijft een mysterie zelfs in de eeuw der publiciteit en het eenige wat het groote publiek tenslotte begrijpt is de verklaring der overheid, dat maatregelen worden genomen om een herhaling te voorkomen en dat Frank Heine niet wordt vervolgd. Neen, de zaansche oorlogscorrespondent van ‘Het Handelsblad’, dat immers zoo openhartig verklaarde, dat de volken door hun regeeringen belogen en bedrogen worden, heeft gelijk: het behoeft nog niet terstond oorlog te worden, maar in afwachting ervan kan de voorbereiding ertoe tevens dienen om eventueele oorlogsslachtoffers in vredestijd te hulp te komen. Afgezien van het pinkstervermaak hebben deze voorbereidingen, die zich overal in groote belangstelling verheugen, buitendien het nut, dat zij de bevolking vertrouwd maken met de moderne oorlogsmethoden en haar doen begrijpen wat het b.v. beteekent, dat de laatst gehouden ontwapeningsconferentie er niet toe kon besluiten om het bommenwerpen uit de lucht te verbieden, ofschoon een verbod nog geen enkele waarborg zou geven daar men op dergelijke internationale conventies nu eenmaal niet bouwen kan, en zeker geen steden zonder ondergrondsche schuilplaatsen. De burgerwacht, die blijkbaar tot de opvatting der revolutionaire anti-militaristen bekeerd is, dat als de revolutie uitblijft de oorlog komt en daarom nu dezen maar voorbereidt, daar ledigheid des duivels oorkussen is en men het vaderland toch ook op vele wijzen kan dienen, houdt haar gifgas-oefeningen in verband met ‘onderstelde toestanden’ dan ook niet te Mook maar in het centrum des lands, zoodat men waarschijnlijk langzamerhand begrijpt, dat de burgerbevolking in het bijzonder getroffen zal worden door de humaniteit van het, o.a. door een nederlandsch ex-opperbevelhebber, als het humane uitroeiingsmiddel par excellence beschouwde gifgas. Desondanks schijnen deze pinkstermanoeuvres in New York, in Vincennes, in Bandoeng, in Woesoeng, aan de Zaan uitsluitend brood - de chloorsmaak neemt men op den koop toe - en spelen te zijn voor het volk. Maar de vlucht van 1000 K.M. met het doel Wallstreet te bombardeeren wordt toch zeker niet beoefend met het oog op de ‘vuurlinie’ van een of ander gevechtsterrein. De lieflijke dorpen, die door ‘barbaarsche’ ‘toestellen’ worden vernield, wat dan het glanspunt zal zijn van den dag die nader en nader komt, zijn niet aan het ‘front’ gebouwd! Men vraagt zich af wat deze millioen toeschouwers van deze onechte oefeningen voor echte onderstelde toestanden, behalve de exclamaties van ‘zonde’, toch wel hebben gedacht. Misschien hebben de toeschouwers in Amerika, in Frankrijk, in Japan het vijandelijke volk beklaagd, welks onverantwoordelijke regeering den oorlog zou verklaren aan een staat, die over zulke voortreffelijke bommenwerpeskaders beschikt, maar het waarschijnlijkste is, dat zij in het geheel niets gedacht hebben en door het fascineerende schouwspel reeds tot imbecillen zijn gehypnotiseerd. Jammer genoeg wordt ons niets gemeld over de reaktie van de bewoners van Woesoengwaar de oefeningen al te goed slaagden, daar men hier blijkbaar niet de voorzorgsmaatregelen genomen had van de Hembrug om ongevaarlijk materiaal, noch die van Vincennes om onechte dorpen te gebruiken...Ook had het Roode Kruis zijn prijsvraag nog niet uitgeschreven en had de bevolking dus nog niet de noodige maatregelen kunnen nemen, hoe onvolkomen ook, om zich door middel van onderaardsche schuilplaatsen tegen aero-chemische bombardementen - ook al vast in vredestijd - te beschermen. Men ziet hoe noodzakelijk het is, al behoeft het niet terstond oorlog te worden, dat de deskundigen onverwijld aan het werk gaan. Een goed middel tegen het mosterdgas is reeds veel en zeker 15.000 zwitsersche francs waard, al kan men natuurlijk niet concurreeren met de V.S., die jaarlijks 600.000 dollar beschikbaar stellen voor het Edgewood-Arsenaal tot onderzoek van nieuwe en doelmatige gifgassen, waar echter ook geen prijsvragen voor behoeven te worden uitgeschreven, daar ze voorloopig nog geheim zijn. Zulk een prijsvraag, waaraan deskundigen van alle staten broederlijk kunnen deelnemen tot heil van alle vaderlanden kan op zich zelf reeds zeer bevorderlijk zijn voor de verbetering der internationale betrekkingen en het comité dat op dit origineele denkbeeld

gekomen is maakt reeds daarom alléén aanspraak op den Nobelprijs voor den vrede.

Het Roode Kruis, dat op zichzelf toch al een kurieuse organisatie is, daar deze humanitaire inrichting voor het oorlogsbedrijf zoo weinig gemist kan worden als de humane gifgassen en dat dan ook in alle landen niets anders is dan een min of meer officieele afdeeling van het ministerie van oorlog, of van defensie zooals dat tegenwoordig heet, daar de aanvalsoorlog verboden is en alle staten alleen verdedigingsoorlogen voeren, in koloniale wingewesten zelfs uitsluitend ter verdediging van de winst, heeft, nu de ontwapeningscomedie van den Volkenbond na een half dozijn voorstellingen wegens gebrek aan nieuwe attracties, daar ook Litwinoff's rol is uitgespeeld, werkelijk niet meer op eenige belangstelling kan rekenen, voor een nieuwe klucht gezorgd, die bovendien het voordeel heeft, dat iedereen er aan kan deelnemen, wat ook meer in overeenstemming is met de behandelde materie.

Hoe beschermen wij ons, nog beter dan door een verbod, tegen de verschrikkingen van den wetenschappelijken oorlog, van den guerre totale, waartegen, naar onze deskundigen verklaren, geen verdedigingsmaatregelen mogelijk zijn, dien wij, met behulp van onze internationaal verbonden munitietrusts, tegen elkaar voorbereiden - zichier het probleem waarmee zonder uitstel de burgerbevolking op de hoogte gebracht moet worden, daar de beproefde logica der politici hier blijkbaar faalde. Hier hielp eenvoudig niet meer een démenti en zoo bleef er niets anders over dan een prijsvraag. Maar het is te hopen, dat de zwitsersche franken niet te velen zullen verleiden naar een oplossing ervan te zoeken, daar de deskundige, die over dit veelvuldige dilemma ernstig nadenkt zijn verstand dreigt te verliezen. Dat de organisators van deze prijsvraag niet in een krankzinnigengesticht zijn opgenomen is het bewijs, dat we er reeds in leven.

Een blinde drift naar winst, een razende techniek, die den mensch beheerscht en met uitroeiing bedreigt, dank zij een gewetenlooze wetenschap, dank zij industrieelen, technici en chemici, die souteneurs zijn van den dood, een arbeidersbeweging die machteloos is doordat zij bevangen is door den machtswaan van partij en staat en tot geen vernieuwende cultureele daad in staat, maken het mogelijk, dat een troep moreel defekte misdadigers een wereld regeeren, die leeft onder de diktatuur van den angst. Geen anderen uitweg om te ontkomen aan den ondergang zien de deskundigen, die dezen voorbereiden, dan een laatste schuilplaats - hoe onvolkomen ook - onder den grond. De christelijke beschaving zal dan haar taak hebben volbracht en teruggekeerd zijn waar ze, volgens overlevering begon: in onderaardsche holen kan dan een apocalyptische cultus beginnen en kunnen dankgebeden naar den door de luchtvloten verduisterden hemel stijgen tot een Christus met een gasmasker aan het Kruis en tot het Roode, dat nog vóór den jongsten dag het reddende evangelie heeft verkondigd, dat allen die er aan gelooven zal redden van de verdoemenis eener eeuwige verstikking.

A.M.L.