J. Greshoff
aan
Menno ter Braak

[Kaapstad], 8 november 1939

Brief No II

Dinsdag 7 November '39

Beste Menno,

Naar gewoonte heb ik je brief van gisteren heet van de naald en . na . behandeld. Ik verzond hem schielijk, daar men niet weten mag wanneer een vliegtuig vertrekt en ik dan altijd bang ben er een te verzuimen. De kranten hier vermelden, dat Roosevelt hittelaar's doodvonnis geteekend heeft. Hoe dit ook zij, de houding van de V.S. is, hoezeer ook door baatzucht voorgeschreven, een stevige troef in ‘onze’ hand. Die snaken in Berlijn krijgen wel klap op klap en toch nog niet genoeg: het Turksche verdrag, Rusland's weigering om daadwerkelijk aan de oorlog deel te nemen, Amerika's houding, Noorwegen en de City of Flint, de anti-Duitsche keer in Italië. Reden tot bijzondere verheugenis hebben ze niet, nog ongerekend de afschuw van het verbond met Rusland in Duitschland zelf. Maar ongedierte is nu eenmaal altijd taai. Ik schreef je al, dat men zich hier zoo weinig voor deze oorlog interesseert omdat men aanneemt, dat hij reeds voor D. in wezen verloren is en men slechts wacht op de manier waarop die zooi gelikwideert moet worden. Er zit geen sportief element in, omdat de uitslag van te voren bekend is. Zonder dit optimisme geheel te deelen, hoe verleidelijk het ook zijn moge, werkt het toch onvermijdelijk op iemand in. Het zit in de lucht die je inademt.

Er is hier natuurlijk veel geöxford aan de lucht! Louw vertelde mij een kostelijk staal van de geestesgesteldheid van die lieden. Hij had een vage kennis, leeraar M.O. die zich wijntje en trijntje steeds goed had laten smaken. Onlangs wordt hij door die man aangeklampt die hem ernstig toevoegt: ‘vroeger betaalden we 9 pennies voor een glas bier, ik weet iets dat véél méér plezier geeft en niks kost’; zoo zei Wijk en wat is dat? God, zei de man en verdween Wijk met zijn verbazing alleen latende!!!!!!

Verder moet ik je mededeelen, dat de pederastie onder kleurlingen hier wonderlijke vormen aanneemt en daardoor een openbare vermakelijkheid wordt. Deze heeren houden er een soort uniform op na, waardoor zij zich aan geloofs- en vakgenooten kenbaar maken. Dit bestaat uit een lange vrouwenbroek met kant onderaan, een ietwat verouderd model naar het mij voorkomt; voorts een bloese. Zij zijn helrood gekoonverfd, hetgeen wonderlijk afsteekt op de donkere huid en dragen groote oorbellen. Het viel mij op, dat het veelal oudere heeren zijn, die zich met zichtbaar welbehagen aan deze erotische maskerade overgeven.

Kleurlingen, let wel!, zijn halfbloeden, meest kruisingen tusschen blanken en maleiers. Het zijn over het algemeen zéér betrouwbare en nette menschen, maar ze hebben in zoo verre geen leven, dat ze zoowel door de blanken als de rasechte negers (bantoe's), naturellen geheeten, met de nek aangekeken worden. Het kleurvooroordeel is nergens in de wereld zoo bête-sterk als hier. Van al mijn kennissen zijn alléén de Malans er werkelijk geheel vrij van, hetgeen hun door de ‘kleurgevoeligen’ (technische term) zeer kwalijk genomen wordt. Menschen waar je het in het geheel niet van zoudt verwachten en die in elk opzicht Europeesch en ‘modern’ denken en doen, blijken toch ergens verborgen nog een kleurgevoelige plek te hebben. Voor de Rantwijks zou bijvoorbeeld het verblijf in Kaapstad onmogelijk zijn. Nike zou in geen enkele bioscoop toegelaten worden, tenzij in de speciale inrichtingen voor kleurlingen. In de meeste gebouwen zou zij niet in de lift mogen, in géén enkele tearoom of café. En alleen in Kaapstad in de tram, dit is Johannesburg en Pretoria streng verboden. De zaakgelastigde van Britsch-Indië, een even deftig als ontwikkeld man, heeft hier de pijnlijkste onaangenaamheden. Hij werd nog dezer dagen in de lift van der groote zakenpaleizen geweigerd!!!!! Deze grove stompzinnigheid is mij een voortdurende ergernis. En er is niets tegen te doen, het schijnt ze met de moedermelk bijgebracht te worden, dat al wat ook maar licht getint, gevaarlijk en verachtelijk is.

Over een dag of veertien beginnen de academische vacanties, welke tot 1 Maart duren. Wijk Louw heeft dan vier maanden vrij, waar hij zich zéér op verheugt. Misschien gaan we wel eens in zijn wagentje, dat wel héél klein maar zéér dapper is, naar het noorden om in Johannesburg Uys Krige te bezoeken, die na maanden van bittere armoede een tijdelijk regeeringsbaantje heeft gekregen. Het is natuurlijk een hele reis, waar we zeker een dag of vier, vijf over doen, dwars de Karroowoestijn door. Het is gek, of eigenlijk heel gewoon!, dat ik, naarmate de zomer nadert, meer en meer aan het èchte La Verne denk en er naar verlang. Het begint nu zoo langzamerhand het ware La Verne-weer te worden: lekker warm. Maar we hebben niet die hooge en dichte boomen in de tuin. En in de tuinstoelen niet die oude beste vrienden. Hier nu zijn we getuige van mythe-vorming in eigen kring! La Verne wordt langzamerhand tot een evenbeeld van het paradijs!!! En de meststank wordt brutaal weggewerkt!!!!

Heb je nog naar Han Nijkerk geschreven betreffende de je competeerende voorwerpen door hen uit Brussel medegevoerd? Vergeet het niet! Het adres luidt 91 III Beethovenstraat Amsterdam-Zuid. Ik ben erg benieuwd naar mededeelingen omtrent het bezoek van Jany!

8 Nov

Van een van de redacteuren van Die Burger, fascistisch rotblad van die twee botte en verbeten fanatici Herzog-Malan, die elkaar in hun verheerlijking van Duitschland gevonden hebben na jaren van scheiding,- bezorgt mij geregeld ‘Het Vaderland’, wanneer dat door de buitenlandredactie, in handen van een Nederlander Fred Rompel, afgewerkt is. De bladen zijn dan een maand en meer oud wanneer zij in ònze handen geraken, maar dat vermindert onze vreugde eraan niet noemenswaard. De feiten zijn natuurlijk allang door nieuwe feiten achterhaald, voorzooverre het buitenlandsche politiek betreft; maar welk een schat van kleine binnenlandsche bijzonderheden. En verder tal van korte stukjes, welke mij interesseeren. Ik geloof, dat geen feit onze toestand beter karakteriseert, dan dat die stokoude Vaderlanden ons zoo'n onmatig plezier bezorgen, dat men bijna het woord geluk zou mogen gebruiken. En iedre nieuwe bezending, welke van a-z uitgespeld wordt, brengt weer evengroote vreugde in den huize.

Zoo ontdekte ik daarin toch ook nog weer een bespreking van de Hollandsche uitgave van Rauchn., nadat Pikhart eerst de Duitsche editie behandeld had zonder van de vertaling te reppen. Dat laatste artikel ontdekte ik niet, wèl de daarop betrekking hebbende advertentie van uitgever Leeuwenpoot. Ik heb R. nu in jouw vertaling uit. Men leest dit boek als een roman. Wat mij het meeste trof is, dat hij ‘het Conservatisme’ zóó aantrekkelijk weet voor te stellen, dat men bijna geneigd wordt het als een uitkomst in deze rottijd te aanvaarden! In elk geval is dat conservatisme, waar wij vroeger zoo'n aanstoot aannamen, heilig, heilig, driewerf heilig bij de geest-, ziel-, en doel loze verschrikkingen, welke hij ons beschrijft als het nazisme. Denk je eens even in, dat ze het zouden hebben kunnen winnen!!!! Alleen betreur je het na deze lezing des te méér dat de mogendheden niet véél eerder hebben ingegrepen en waarom dit uitbleef is mij nog niet duidelijk. Ik kan mij overigens het succes van dit boek levendig begrijpen. Ik ben ervan overtuigd, dat de uitwerking ervan zéér groot moet zijn, daar de gemiddelde man, dezèlfde beweringen van een man van links niet zoo grif geslikt zou hebben. Is er overigens in Nederland nog sprake van nsberigheid? Toch zeker vijfzesden van de aanhangers, waren dit uit angst voor Rusland en nu heeft hun heerlijke hittelaar hun die bolsjewieken op de hals geschoven!!! Ik gaf een dubbeltje, wanneer ik nu eens met zoo'n licht kon praten. Het boek van R. moet trouwens, wanneer dat nog noodig mocht zijn, de oogen van vele openen over wat er àchter de nsb steekt: nl iets waar de Hollander banger voor is dan voor de dood, nihilisme! Hoe wonderlijk kan het loopen met de partijen, die als partijen van de orde succes behalen!!!

's avonds

Zoojuist zie ik in een oude ‘Vaderland’, heden van de Burger ontvangen, dat die jonge Stempels dood is. Ook een zielig geval. Ik heb Rantwijk geseind zich met de litteraire nalatenschap voor GN bezig te houden. Zie je, zoo een bericht krijg ik nu eigentlijk te láát. Maar daar is nu eenmaal niets aan te veranderen. Wij publiceerden reeds van hem werk, dat niet slecht was. - Mijn optimisme inzake Holland-Duitschland is alweer verdwenen, aangezien ik niet veronderstel, dat Leopold plotseling HM op het dak valt zonder dat er een vuiltje aan de lucht is. Ik vond dat zéér alarmeerend. Ik heb vandaag een echte hoofdpijnluierdag gehad. Eerst mijn conversatieles gegeven, mijn éénige én éérste, aan een nogal aardige jongeling, die zeer ijverig is. Daarna boodschappen gedaan en proeven ten bureele van Die Huisgenoot verbeterd. Na de dut, die te lang en te zwaar was, wéér de stad in, iets wat mij maar zelden overkomt, om nu op het kantoor van ‘Trek’ proeven te gaan verbeteren. Ik zal je weleens een nummer van die bladen zenden; maar je moet er rekening mee houden, dat het voor een Afrikaansch publiek geschreven is. Tal van zaken, welke voor ons niets opzienbarends hebben, klinken hun verwonderlijk nieuw en stout in de ooren. Ik vind het zéér moeilijk om te schrijven voor een publiek, dat ik absoluut niet kèn! Maar ze zijn er op verschillende bladen mee ingenomen en dat is het voornaamste. We hebben nu van Augustus af uitsluitend in ZA publicaties vijfendertig pond verdiend. Niet onaardig voor een begin, maar toch niet meer, helaas, dan een droppel op een gloeiende plaat. Een pond is f 7.50 tegenwoordig. Wat Kees aan honorarium en Jan aan reproductierecht voor foto's geïnd hebben is hier niet bijgeteld. Dit kan nu nog wel iets opgevoerd worden en zal ook in de komende maanden zeker wat méér zijn, maar boven de twintig pond per maand komen we nooit; dàt lijkt mij het gunstigst denkbare maximum.

Ik las ook het ingezonden stuk van Eddy over Inlanders en Indonesiërs. Eerlijk gezegd vind ik het méér dan bespottelijk, dat Het Vaderland in een interview, dat geacht wordt de woorden des geïnterviewden getrouwelijk weer te geven, veranderingen aanbrengt!!! Heeft Adriaan dat op zijn geweten???? Ik vind het tegen het journalistieke fatsoen in. Anderzijds vind ik het zeldzaam kullig om zooveel matschudding over woorden te maken! En waarom Indonesiër en niet kort en natuurlijk Indiër???

Ik heb mij, toen ik met mijn zoore hoofd van die verbeterpartij op het Trekkantoor vandaan kwam, het plezier gedaan Kleinmina aan te schaffen, ten einde de La Verne-illusie te vervolmaken. Le petit Café en Le Polka du Roi hadden we al; wonder boven wonder ook hier gevonden! Ik had ook nog Prosper van Maurice willen hebben, maar niet te vinden!

Ik voel me verpletterd door de berichten over een bemiddelingsvoorstel van de Koningin en Leopold. Wat kàn die menschen bezield hebben om zoo openlijk in de kaart te spelen en dus de partij op te vatten van hittelaar, die zoo in de knoei zit, dat hij geen raad meer weet. En hoe is een dergelijke stap in overeenstemming te brengen met die veelgeprezen ‘neutraliteit’? Ik wist niet wat ik las en het was of ik een klap in mijn gezicht kreeg. Je behoeft niet eens een chauvinist te zijn, om je in zoo'n geval te schamen voor je vaderland. Ik kan me niet voorstellen, dat de geällieerden, nu zij er zeker van zijn Berlijn vandaag of morgen of de knieën te krijgen, op zoo'n wonderlijk voorstel zullen ingaan of het ook maar ernstig in overweging nemen. En wat slaat dat duo dan een figuur! Waar bemoeien de menschen zich in 's hemelsnaam mede???? Misschien dat latere berichten een nadere verklaring brengen, voorshands is het een ellendige historie, welke mij met een mengeling van bitterheid, boosheid en angst vervult.

In zoo'n geval voel ik de ballingschap weer sterker dan ooit: wat zou het me nu niet waard zijn om eens tegenover jou mijn gal uit te kunnen storten over zulke erge dingen. Dat zou ons meteen wat opluchten, nu blijf je maar met je ergernis rondloopen, machteloos brommend.

Ik dacht dat ik nog een heeleboel te melden had en dat hàd ik ook; maar door dit bericht ben ik zoo overstuur, dat ik mijn hoofd nergens anders bij kan bepalen. Dit is werkelijk mijn beroerdste dag gedurende deze oorlog.

Wat ik dus nog verder op hart en lever heb, schrijf ik later wel eens en ik stuur deze maar vast weg! Van wie was het gezegde: Holland annektiert sich selbst? Daar wordt nu door HM een mooi begin mee gemaakt!

Met hééél véél liefs voor Antje van ons allen, een hartelijke hand van geheel je

Jan

Origineel: Den Haag, Letterkundig Museum