Le voyage
Het nieuwe stuk van Henry Bernstein
Galas Karsenty

HET SCHEPPINGSRHYTHME van Henry Bernstein is te nauw verbonden met de seizoensbehoeften van het Théâtre du Gymnase te Parijs, waar zijn stukken worden opgevoerd, dan dat men overdreven verwachtingen van zijn spontaneïteit zou mogen koesteren. Het dramatische productievermogen van Bernstein werkt als een perspomp, die telkens nieuwe speelvoorraad moet oppompen voor het kosmopolitische publiek, dat in de tragiek van de ‘groote liefde’ het groote probleem dezer wereld wil zien; voor dit zeer bepaalde publiek schrijft Bernstein ieder jaar zijn stuk, en nu eens valt het beter uit, dan slechter. De oude tooneelrot weet echter altijd wel een paar sterke plankenscènes te voorschijn te tooveren; en hij weet zelfs tamelijk veel afwisseling te brengen in de stof, die au fond toch altijd weer op hetzelfde neerkomt. Men kijkt naar een nieuw stuk van Bernstein dan ook met de nieuwsgierigheid, die men bij het schaakspel voelt; men interesseert zich voor de ‘zetten’ en de ‘combinaties’, terwijl de zuiver menschelijke, spontane kant secundair blijft. Zal hij met een humoristisch d2-d4, of wel met een tragisch e2-e4 openen? Zal hij een Spaansche of een Slavische partij ten beste laten geven tusschen de twee rivalen, zal het damegambiet geweigerd worden of het rocqueeren een belangrijke wijziging in de opstelling der stukken brengen? Hoe het ook zij, de Dame speelt altijd een belangrijke rol, en mat in drie zetten staat Bernstein nooit toe... omdat hij drie bedrijven moet vullen, hetgeen hem voor geheel andere problemen stelt.

In ‘Le Voyage’ is het verloop van de ‘partij’ aldus:

De oudere vrouw, Nicole Lambessier, heeft in den jongen teekenaar Maxime Rudin haar groote liefde gevonden, na een ongelukkig huwelijk (waarin zij zich nog gebonden bevindt) en o.a. een voorbijgaande amoureuze schermutseling met eenige pionnen. Zij doorleven alle zaligheden van een reis naar Corsica, die vanwege de oplettendheid van den echtgenoot.... denkbeeldig moet blijven. Wanneer deze echtgenoot tenslotte laat blijken, dat hij alles van deze liaison afweet, verklaart Maxime, die niet aan toekomstoverwegingen een geluk van het heden wil opofferen, omdat hij nu eenmaal een man van het heden is, dat hij met Nicole wil trouwen. De tegenzet, die Bernstein, als goed dramaturg, in petto heeft om het eindspel niet te spoedig te laten intreden, bestaat hierin, dat Maxime uit een brief ervaart, dat zijn vriend Germain Serrurier behoorde tot de mannen, die in het mislukte huwelijk van Nicole een oogenblik van afleiding (niet van groote liefde) brachten. Die ontdekking is voor het derde bedrijf bewaard; het eindspel wordt melodramatisch, want het meisje, dat Germain Serrurier, de man van de toekomstberekening, te laat van zijn genegenheid wilde verzekeren pleegt zelfmoord, en dit brengt den razenden Maxime tot inkeer; hij erkent dezen slag als een waarschuwing voor zijn eigen geluk met Nicole.

Deze Nicole is geheel en al een personage naar den smaak van Bernstein: de vrouw in het bagno van het huwelijk opgesloten, en na vele beproevingen eindelijk (hoewel laat) de groote en vooral diepe passie ontdekkend. Maar in het contrast tusschen Maxime en Germain eenerzijds, en de verhouding tusschen Nicole en Maxime, anderzijds, weet Bernstein ditmaal vrij wat humor te zaaien; hij voert zelfs een humoristische concierge-figuur in, die het, in den Parijschen trant gespeeld, best doet, en het ook best doen zou bij Sacha Guitry. De zwakste figuur is hier wel Caroline Ketlen, die zelfmoord pleegt, en door den schrijver kennelijk als melodramatisch hulpmiddeltje is gebruikt; zij moet Maxime en Nicole den weg naar de toekomst vrij maken door haar daad, en demonstreeren, dat de mentaliteit van de groote liefde meer waard is dan de zwaarwichtige overwegingen van Germain.

Een ietwat naar den humoristischen kant getrokken Bernstein dus, ‘Le Voyage’, maar verder plus Bernstein que Bernstein, vooral in de laatste acte, waarin het grof geschut van het melodrama niet wordt gespaard. Een stuk, dat voor het Nederlandsche tooneel vermoedelijk minder geschikt zou zijn, omdat het aan alle kanten door die welbekende Parijsche sfeer wordt gedetermineerd. Wij hebben er gisteren een zeer verzorgde Fransche opvoering van gezien, met een uitstekende, zeer genuanceerde Nicole van Valentine Tessier, die deze rol ook te Parijs speelt en er alle eer van heeft. Paul Bernard als Maxime geeft het ietwat al te gladde en onpersoonlijke type van den jongen minnaar, dat echter voor Bernsteins problemen wel voldoet. Van Robert Arnoux kregen wij een vlotten, nadrukkelijk gemarkeerden Germain, van Geneviève Craffe een zeer aannemelijke Caroline; en Robert Guillon maakte iets authentieks van den concierge Richard, Bernsteins humoristischen uitlaatklep.

De voorstelling had een volle zaal getrokken, die warm geapplaudisseerd heeft.

M.t.B.