Kunst en Letteren
Anna Pavlova Herdenking

Een film van haar leven en werk
Gebouw voor K. en W.

Wanneer men even denkt aan de mogelijkheden van een historische documentatie voor de film, dan openen zich geweldige perspectieven. De geschiedschrijving, zooals die tot nog toe in zwang was, wordt kinderspel vergeleken bij het historisch onderzoek, dat zich zal moeten baseeren op gramofoonopnamen van de stem, op reeksen journaalbeelden van het openbare optreden, op het leven, kortom, dat wel geen ziel meer heeft, maar toch nog allerlei allures van de ziel. Er kondigt zich een vereeuwiging van levensherinneringen aan, waarvan vroeger tijden niet hebben kunnen droomen.

De beroemde danseres Anna Pavlova heeft echter de eeuw van de film en het synchrone geluid slechts zeer ten deele meegemaakt, zij stierf 23 Januari 1931, in een periode, toen de omwenteling van zwijgende film naar geluidsfilm zich juist bezig was te voltrekken. Wat er van haar dansen is opgenomen, dateert dus uit een tijd van experiment en betrekkelijk primitieve reproductie van de ‘werkelijkheid’. Er bestaat (blijkens het filmdocument, dat gisteravond vertoond is) een opname van Pavlova's stem, maar die is zeer fragmentarisch en heeft slechts waarde als curiosum; er bestaan voorts een groot aantal opnamen, die tot stand zijn gekomen gedurende haar reizen en in haar huiselijk milieu, naast film-‘reproducties’ van enkele harer dansen. De vervaardigers van de Pavlova-film hadden dus niet bepaald een gemakkelijke taak, toen zij uit dat materiaal een aaneengeschakeld document moesten tooveren, maar dank zij de hulpmiddelen van montage en na-synchroniseeren heeft men er een potpourri van gemaakt, die door handig inlasschen van beelden en onderstrepen met muziek althans documentarisch de moeite waard is geworden en bovendien de aandacht wel weet vast te houden. Men verwacht echter geen aesthetische revelatie van Pavlova's dansgenie door de film. Daarvoor heeft zij juist te vroeg geleefd.

De opnamen der dansen (meerendeels in dezelfde kleine studio) zijn kennelijk gemaakt met stilstaande camera; de ruimte-suggestie is dus afwezig, en natuurlijk ook de kleur; wat men dus als ‘dans van Pavlova’ te zien krijgt, is een fotografische abstractie, belangwekkend als bijdrage tot de historie van den dans, maar bij lange na geen vervanging van de werkelijke Pavlova-illusie. Een tweetal ballet-opnamen doet zelfs bepaald ridicuul aan, zoo weinig heeft het filmapparaat zich daar op de essentieele weergave van de ndans ingesteld. Ook als momenten uit de ontwikkelingsgeschiedenis van de film zijn deze stukken celluloïd derhalve uiterst leerzaam! Van hier immers naar de technisch meesterlijke virtuozen staaltjes van Amerikaansch film-ballet (Golddiggers’, ‘42th Street’ etc.) is een onafzienbaar lange weg! Maar in deze laatste film wordt dan ook de dans bewust ondergeschikt gemaakt aan de camera, zoodat het verlies aan ruimteplastiek en kleur wordt opgeheven door een tegenwicht aan compositorische en fotografische beeldvlakgoochelarij.

De film, die toegelicht wordt (op het doek, wel te verstaan) door Pavlova's vroegeren partner Aubrey Hitchins, opent met een muzikale introductie en een modern ballet, dat waarschijnlijk opzettelijk niet al te erg is bewerkt als filmmaterie à la ‘Golddiggers’, maar daarom ook niet bijzonder veel indruk maakt. Daarop volgt een overzicht van Pavlova's leven, met foto's uit haar jeugd en filmopnamen uit haar omgeving en van de reizen; men ziet Pavlova omringd door apen, slangen, kameelen en Hollandsche tulpen. Hierbij sluiten zich de dansen aan, waarvan de dans in de open lucht (met ‘slow motion’) het best benadert, wat Pavlova op dansgebied heeft beteekend; beter eigenlijk dan de opname van den onsterfelijken stervenden Zwaan, waarvan een ieder, die deze dans gezien heeft, in de fotografische reproductie slechts een aanduiding zal terugvinden. Desondanks blijft het feit van de opname merkwaardig. De montage geeft bovendien nog persoordeelen in woord en beeld, waaruit o.a. blijkt, dat de heeren critici niet voor vergelijkingen met de zon en nog hooger teruggedeinsd zijn. Wat m.i. toch niet per se noodig is om het zeldzame danstalent Pavlova naar waarde te schatten....

De première van de film had gisteren een zeer vol Gebouw getrokken, dat met groote aandacht eerst de muziek van het Guarneri-Quartet, (niet tot mijn competentie behoorende) en daarna de filmvertooning heeft gevolgd.

M.t.B.