Het dagboek van Marie Basjkirtsef

Een film van Hermann Kosterlitz, met Lili Darvas en Hans Jaray
City-Theater

Maria Konstantinowa Basjkirtsef (1860-1884) is den lezer ongetwijfeld bekend door haar geruchtmakende dagboek dat drie jaar na haar dood verscheen. Daarin vindt men de reacties op het leven en de kunst van een zeer curieuze jonge vrouw, wier zeldzame eerlijkheid tegenover eigen gevoelens wedijvert met haar eerzucht om voort te leven met de dreigende vergankelijkheid voor oogen. Een document humain van groote beteekenis, dat geheel thuis hoort in de sfeer van het artistieke Parijs dier dagen; ‘de vrouw’ ontdekt haar bijzonderheid als intelligent wezen, en zij doet dat in dit ‘Journal’ met een scherpzinnigheid, die men ten onrechte als onvrouwelijk zou betitelen. Marie Basjkirtsef is een zelden voorkomend exemplaar van het vrouwelijk geslacht; zoo als zij schreef, kon zij alleen tegen het einde der negentiende eeuw schrijven, omdat haar eerlijkheid en intellectueele wreedheid een reactie zijn op den conventioneelen stijl van een geheel tijdvak; maar ondanks dat blijven deze dagboek-pagina's ook voor den lezer van thans zeer boeiende lectuur, ‘car la vie d'une personne, une vie entière, sans aucun déguisement ni mensonge, est toujours chose grande et intéressante’, zooals Marie op veertienjarigen leeftijd noteerde.

Van de Marie Basjkirtsef, die ons belang inboezemt als reageerend geestelijk wezen, krijgt men in de film, die Hermann Kosterlitz aan haar naam heeft verbonden, niet veel te zien. Te zien: d.w.z. men zou de psychologie van dit merkwaardige meisje, dat op negenjarigen leeftijd uit Rusland naar Parijs kwam, daar leerlinge werd van Fleury, Julian en Bastien-Lepage en eenige sensatie wekte door haar schilderijen, zooals ‘Le Meeting’, op de film zichtbaar moeten maken, in verband met het gesproken woord. Daaraan heeft Kosterlitz zich niet gewaagd. Hij gebruikt den naam Marie Basjkirtsef als pretext voor een zeer vlot gefilmd liefdeshistorietje, dat zich tusschen Marie en Guy de Maupassant had kunnen hebben afgespeeld, als Marie niet de Marie van het dagboek was geweest en De Maupassant werkelijk ‘Herr von Móópassang’ had geheeten, zooals hij in deze film heet. Deze Maupassant ontmoet Marie in een achterbuurt, waar zij in haar jacht op het bijzondere een straatkind zit te schetsen en hij geeft zich (es ist die alte Geschichte) uit voor paardenhandelaar. De idylle zet zich natuurlijk voort, en Maupassant komt aldus in conflict met Marie's leermeester Bassieux (vermoedelijk een vrije bewerking van den schilder Bastien-Lepage, die een rol gespeeld heeft in het leven van deze vrouw, maar niet de rol van de film). Aangezien Marie echter, zooals haar dokter, Walitzky, weet, spoedig moet sterven, omdat haar beide longtoppen aangedaan zijn, wedijveren de beide minnaars tenslotte nog in edelmoedigheid; Marie ontvangt uit de handen van Maupassant op haar ziekbed de medaille, die aan Bassieux was toegekend.

Kosterlitz staat bekend als een verdienstelijk regisseur van luchtige filmcomedies. Hij maakte in Nederland o.a. ‘De Kribbebijter’, die in dit genre nog lang niet de slechtste prestatie was. Maar van Kribbebijter naar Basjkirtsef is een groote sprong.... tenminste naar de Marie Basjkirtsef van het dagboek. Kosterlitz is zoo bescheiden geweest om dien sprong niet te riskeeren; hij heeft het dagboek zuiver decoratief opgevat en het schilderende meisje tot een liefdesheldin omgewerkt. In dit genre is het zoo een heel aardige film geworden, die weliswaar wat sterk naar het atelier riekt en door het gebruik van de Duitsche taal ook niet bepaald Parijsch aandoet, maar waarin zeer verdienstelijk, gespeeld wordt door Lili Darvas als Marie Basjkirtsef en Hans Jaray als Guy de Maupassant. Ook Attilla Hörbiger is heel goed als Bassieux, terwijl Szöke Szakall, de bekende komiek, die hier als dr Walitzky optreedt, door zijn vermakelijke bezorgdheid en genoegelijkheid het niveau van de film precies aangeeft.

Een film van de liefde, de gedaanteverwisseling van paardenhandelaar in schrijver, een romantische idylle om een beroemden naam.... en dus niet de psychologie van Marie Basjkirtsef, maar een film van Kosterlitz over een Parijsche dame met eerzucht, snobisme en toch ook sentimentaliteit in het bloed. De cancan ontbreekt niet.

M.t.B.