Thomas Mann in ons land

Hij zoekt rust aan de Noordzee
Gematigd optimisme van een pessimistischen geest

Sedert eenigen tijd vertoeft de bekende Duitsche schrijver Thomas Mann in ons land. Hij heeft de Noordzee opgezocht: een Europeesche zee, waaraan hij behoefte voelde na een verblijf van een half jaar in de Vereenigde Staten; want de Europeaan vindt, hoe zonderling het ook moge klinken, toch nog het meest rust in Europa, en voor rust is Mann naar Nederland gekomen.

Nu een journalistieke indiscretie het feit van zijn verblijf in een onzer badplaatsen den volke heeft onthuld (tot groote ergernis van den schrijver zelf, die hier niet bepaald kwam om onder de Jupiterlampen der publiciteit te worden opgesteld), heeft het geen zin nog langer te verzwijgen, dat ons land een belangrijken gast herbergt. De particulier, die verleden week met den heer en mevrouw Mann over de Noordzee uitzag. zonder eenige bijgedachte aan publiciteit, voelt zich daarom verplicht om weer even journalist te worden, ook al gunt hij iemand, die in Amerika een drukken tijd achter den rug heeft, gaarne een anonyme vacantie. De winter was voor den schrijver van ‘Der Zauberberg’ namelijk een periode van inspannende werkzaamheden; hij, de verbannene, tracht aan de overzijde van den Oceaan te doen wat er te doen is; hij strijdt voor het behoud en de vernieuwing van een humanistische, internationale (of liever: bovennationale) cultuur, waarvan de stem in zijn eigen land niet meer gehoord mag worden. Van het Oosten tot het Westen heeft hij ditmaal de Vereenigde Staten bereisd en door een reeks lezingen, deels in samenwerking met zijn dochter, in ongeveer negentig steden getuigd van de ideeën, die hem blijven bezielen, omdat zij hem onmisbaar voorkomen voor de instandhouding van onze beschaving. Thomas Mann en Amerika: de combinatie heeft nog altijd iets van een paradox, maar ik begin er aan te wennen; de ‘Zauberberg’ van ons denken wordt meer en meer een kolonie van de Nieuwe Wereld, als wij niet oppassen...

Hij ziet er vermoeid en mager uit; zooals hij over het nog schaars bevolkte hotelterras nadert, heeft hij iets van Don Quichote, maar dan van een Don Quichote, wien zijn rol is opgedrongen, zonder het fanatisme van den man die windmolens bestrijdt. Ik beschreef hem voor twee jaar in deze courant eens als iemand met twee gezichten; welnu, die twee gezichten heeft hij nog, maar de vermoeidheid vlakt de verschillen een weinig uit. Niemand zou in deze onopvallende, correcte figuur dadelijk den grooten schrijver vermoeden; alle artistieke pose ontbreekt. De stem laat echter geen twijfel over; die is vol nuances, en bij alle gedemptheid veelzeggend.

* * *

Uiteraard spreekt men in dezen tijd in de eerste plaats over ‘den toestand’; maar de politiek brengt Mann vanzelf op het drama der cultuur en de toekomst van den geest. Merkwaardig is daarbij een zeker optimisme bij een zoo ‘schwarzscherische Natur’, die den invloed van Schopenhauer niet slechts formeel onderging. Geen onderschatting van moeilijkheden, maar een onuitroeibaar vertrouwen in de mogelijkheden van den geest; dat is misschien de eenige houding waarmee men tegenwoordig kan leven, dat is ook het minimum. Manns gematige optimisme heeft de tijd hem afgedwongen, zooals hem de strijdbare houding, die eigenlijk zoo slecht past bij zijn temperament, werd opgedrongen door machten, waartegenover neutraliteit en toeschouwerschap onmogelijk zijn. Een bovennationale gemeenschap van vrije geesten schijnt hem het positieve resultaat van een wereld, die steeds meer aan vrijheid inboet; want de vrije geesten groeien tegen de verdrukking in, zij zoeken elkaar op, en zij begrijpen elkaar gemakkelijker dan vroeger, toen zij niet onder een dergelijken druk behoefden te leven.

Met dat al heeft hij, die eens de gevierde feestredenaar was van Duitschland en eer een conservatieve dan een revolutionnaire persoonlijkheid, thans geen ander vaderland dan de wereld van den geest, die overal is en nergens. Dat wil zeggen: duizend onaangenaamheden, duizend kleine moeilijkheden, die het leven verbitteren, zijn thans ook het deel van Thomas Mann. Moge de kust van een bij uitstek humanistisch land hem iets van die rust verschaffen, die hij zoo dringend noodig heeft.

M.t.B.