Menno ter Braak
aan
Arthur Müller Lehning

Den Haag, 31 oktober 1934

Hervormingsdag (!)

Beste Arthur

Zoo juist ontvang ik een rood drukwerkje van je, dat me er van verzekert, dat je niet in den laatsten Spaanschen Schlamazzel bent omgekomen. Ik haast me dus nu je eindelijk te antwoorden op je brief van 30 Sept. Daartusschen liggen bloedige Spaansche gebeurtenissen, die ik zoo goed mogelijk van hier heb gevolgd. Ik houd mijn hart vast, dat het laatste land van Europa met eenige constitutioneele vrijheden nu ook een dictatuur gaat krijgen.

Je opmerkingen over den ‘Politicus’, vooral wat je zegt over den invloed van Nietzsche, leken mij zeer juist. Die invloed gaat inderdaad veel dieper dan ‘men’ heeft ontdekt - ‘men’, die N. alleen van buiten of van bloemlezingen kent en niets van zijn stijl aanvoelt. Het élan van N. is anders, zijn zekerheid ook grooter, maar hij is de eenige, die bij dit geschrift peet heeft gestaan.

Inmiddels hebben je verwijzingen naar Bakoenin mij nieuwsgierig gemaakt. Ik heb deze maand om te beginnen zijn briefwisseling met Herzen en Ogarjow gelezen, die mij zeer boeide. Dit na lezing van de correspondentie Marx-Engels, die mij eigenlijk verveelde. Het rangverschil tussen Bakoenin en Marx is onmiskenbaar; de sterke spontane persoonlijkheid tegenover den taaien, berekenden tacticus; Herrenmoral contra Sklavenmoral. Vooral wat Bakoenin aan Herzen, den scepticus, schrijft in een langen en prachtigen brief is uitmuntend en afdoend voor het scepticisme. ‘hört auf Erasmus zu sein, werdet Männer wie Luther!’ ‘Solange die jetzt möglichen Menschen da sind, sind wir unmögliche Menschen’ (of zooiets). Verder heb ik nog pas wat hier en daar in zijn werken gesnuffeld, maar durf nog niet over details oordeelen. Wat beveel jij aan? Deze man boeit mij. Ik heb alleen het gevoel, dat hij door Nietzsche onherstelbaar overtroffen is, omdat N. tot den wortel is doorgedrongen, de ‘vrijheid’ en de ‘gelijkheid’ heeft uitgebannen waar ze niet thuis hooren. De grondslag van het anarchisme lijkt mij, voorloopig, illusoir, zooals het syndikalisme mij psychologisch onhoudbaar lijkt. Ik lees ook Kropotkin, die mij een goede man lijkt, maar met een vertrouwen op de wetenschap, dat hem onmiddellijk klasseert bij de volksuniversiteit (wat zijn ‘leer’ betreft).

Het anarchisme is inderdaad de eenig mogelijke politiek met partij voor ons, juist omdat het van praemissen uitgaat, die volstrektheid, opbouw van onder af, eischen. Als ik partij moet kiezen, kies ik dat anarchisme, maar ik kan mijn critiek op de fundamenten niet kwijtraken. Het is toch duidelijk, waarom Marx Bakoenin overwon: omdat B. een compleet mensch was en dus politiek naief! Entweder - oder: men overwint in de politiek en dan is men tacticus, aangepast bij de flapdrollen, of men verliest in de politiek en blijft ‘honnête’. Ik ben overtuigd van B.'s ‘honnêteté’, geenszins van die van Marx.

Ik ken niets van Ball; maar je zegt, dat hij te katholiek was om Nietzscheaan te zijn. Was hij daarom misschien juist gefascineerd door Bakoenin, wiens grondslagen toch ‘christelijk’ zijn? Het is maar een suppositie.

Ik zond je een drietal artikelen, kwamen ze aan? Momenteel werk ik weer aan een boek, in dialogen over de ‘nieuwe mensch’. Nader nu het sociale probleem.

Mijn persbaantje is after all niet kwaad. Ik kan via vermommingen veel spuien, wat anders de bourgeoisie nooit zou bereiken en nu toch op een of andere manier zijn werk doet. In deze ‘tactiek’ zit soms iets aantrekkelijks; het idee, dat een goed-burgerlijk verdienconcern je gelegenheid geeft gif rond te strooien, dat het zelf aan huis laat bezorgen bij duizenden!

Overigens blijft het in de Ned. letteren jammeren. De revolutieromans van den Doolaard en Theun de Vries zijn meer dan belachelijk. Deze sinjeurs (‘Scheisse’ zou het duo Marx-Engels zeggen) hebben nog nooit een revolutionair gezien en beschrijven doodgemoedereerd zelfs leiders, een Lenin! - Je moet alleen bepaald du Perrons ‘De Smalle Mens’ lezen!! Verzuim dat vooral niet. Het is mutatis mutandis toch ook Bakoenin tegen Marx... Zonder Bakoenin natuurlijk. Zijn vertaling van Malraux is nog steeds niet uit.

Ik hoop spoedig weer iets van je te hooren - ook over Bakoenin, die mij te pakken heeft. Het is me door de lezing van dien man precies duidelijk geworden, waarom ik jou apprecieer en b.v. de Marxist Last niet. Het Marxisme is geboren voor de <nieuwe> kleinburgers van Rusland. Het syndikalisme is voor honnêtes hommes. Heb jij Bakoenin voor Nietzsche gelezen? Het antwoord op die vraag zou me interesseeren.

Mijn vrouw vraagt me je vooral hartelijk te groeten. Wij hebben sedert 4 weken een Kropotkinistisch getint emigrant in huis, een vriend van Rudolf Rocker, met wien ik over dezen dingen ijverig discussieer.

Zelf hart. gegroet van je

Menno

Origineel: Erven Arthur Lehning