J. Huizinga
aan
Menno ter Braak, Secretaris van het Comité van Waakzaamheid van Anti-Nationaal-Socialistische Intellectueelen (Den Haag)

27 september 1936

Ge vraagt mij voor publicatie door Uw Comité, de enkele woorden weer te geven, waarin ik kort geleden in een internationaal onderhoud over het behoud van zuivere beschaving getuigd heb van mijn overtuiging aangaande den politieken en cultureelen toestand der wereld. Ik doe dat gaarne, en zal daarbij die woorden wat uitbreiden en ze wat scherper formuleeren dan bij de bedoelde gelegenheid gepast zou zijn geweest.

Het lijdt voor mij geen twijfel, dat het hedendaagsche extreme nationalisme, te zamen met zijn vijandigen tweelingbroeder het bolsjewisme, de geesel van onzen tijd moet heeten. Het tragische is, dat deze moderne ondeugd der nationale zelfverheffing en vergoding van den eigen staat als een woekerplant gegroeid is op den bodem van een hooge deugd, het patriotisme. Het was een zegen, toen nog de achttiende eeuw zelve, tegenover de goedkoope fraze van een naïef cosmopolitisme de hooge waarde van het nationaal-eigene en van de trouw aan het vaderland hervond en verhief. Geen van de groote voorstanders van nationale vrijheid en nationale cultuur heeft kunnen vermoeden, hoe deze edele ideeën zouden ontaarden tot het toppunt van verdwazing en verblinding, dat wij beleven.

Neemt de grove en gedachtelooze groepeering der Europeesche wereld naar de polen van nationalisme en bolsjewisme de overhand, dan zullen deze beide stroomingen eerlang als een waterwolf het terrein van echte beschaving doen afbrokkelen en verzinken.

Indien deze Westersche cultuur zich nog opheft uit den poel, waarin zij dreigt onder te gaan, of wel indien, na eeuwen van verval, een nieuwe echte cultuur haar opvolgt, dan zal het extreme nationalisme van heden waarschijnlijk te boek staan als een der zonderlingste en betreurenswaardigste afdwalingen van den menschelijken geest, die tot beter geroepen en bekwaam was, een afdwaling, in dwaasheid en in boosheid te vergelijken met den heksenwaan, die eenige eeuwen lang de christelijke wereld geteisterd heeft.

Wat ons land in het bijzonder betreft, ben ik stelliger dan ooit overtuigd, dat een ten prooi vallen van Nederland aan het populaire despotisme van rechts of van links, binnen zeer korten tijd het verlies van onze onafhankelijkheid met zich zou voeren.

J. Huizinga

Minuut: familie Huizinga.