Schietschijf

Protocollen

Er zijn van die onbenullige zinnetjes, die iemand het meest aan het denken brengen. Zij dienen eigenlijk alleen als een lucifer om een sigaret aan te steken: als men de sigaret rookt, is men de lucifer alweer bijna vergeten. Toch was de lucifer noodig om het beoogde effect te verkrijgen....

Zoo lees ik in ‘Les Nouvelles Littéraires’ een artikel over Baudelaire van de hand van André Suarès en mijn oog valt op de volgende zinnetjes:

‘1857.... les “Fleurs du Mal” se sont ouvertes à Paris. Dans les mêmes mois, Flaubert public “Madame Bovary”; Dostoiewski et Tolstoi prennent l'essor; et Wagner achève le second acte de “Tristan”. Une telle année compte dans l'histoire de l'esprit.’

Nu klinkt het misschien gezocht, wat ik ga zeggen: maar een dusdanige formuleering van opzichzelf onomstootelijke feiten doet mij aan niets zoo sterk denken als aan een complot. De wijze, waarop de heer Suarès hier zijn mannetjes om het jaar 1857 heen groepeert, heeft iets onweerstaanbaar geheimzinnigs. Men ziet Wagner de tweede acte van ‘Tristan’ voltooien met een plechtig gevoel van medeplichtigheid aan de opvlucht van Tolstoi, terwijl Flaubert op het parool ‘Fleurs du Mal’ van Baudelaire schijnt te hebben gewacht om zijn ‘Madame Bovary’ te lanceeren; kortom, het geheel maakt den indruk van een samenzwering van den geest, die in 1857 tot een bizonder heftige uitbarsting leidde; al die representanten van de geheime orde des geestes hebben elkaar door teekenen te verstaan gegeven, dat zij de wereld nu of nooit door een serie groote daden moesten verrassen.... Het gaat mij in dit geval dus als den antisemitischen expert Vleeschhouwer in het proces over de Wijzen van Zion; ik zie een mysterieus verband, dat er niet is.

Natuurlijk heeft de heer Suarès het niet zoo bedoeld; maar zijn arrangement suggereert het toch. Hij wil, door de feiten aldus te groepeeren, de grilligheid van het toeval uit de geschiedenis een weinig wegnemen; hij wil ons doen beseffen, dat men zich de geestelijke gebeurtenissen best in den vorm van een competitie kan voorstellen. Maar dit organiseeren van den geest achteraf heeft één gevaar: dat de lezer gaat denken, dat er werkelijk van die ‘geheime afspraken’ hebben bestaan, dat de heer Suarès ‘er meer van weet’. En op die manier ontstaat een geloof als dat aan de Protocollen van de Wijzen van Zion en een autoriteit als die van den heer Vleeschhouwer.

Sagittarius.