Nieuwe Coplas

Geschreven, zoodat iedereen ze kan begrijpen
Het interview in de practijk

J.W.F. Werumeus Buning, Voor 2 Stuiver Anjelieren. (Em. Querido's Uitg. Mij, Amsterdam z.j.)

In een interview, dat ‘Den Gulden Winckel’ van deze maand met J.W.F. Werumeus Buning heeft gehad, heeft deze dichter, die Speenhoff in populariteit op zij begint te streven, op zijn gewone vlotte manier een aantal vlotheden gezegd. Hij vertelde zeer vlot (en bijna geloofwaardig) de historie van zijn ‘Maria Lécina’, het gedicht, dat nog altijd op ieders lippen is (de Chief Whip onzer poëzie): het is een zeer romantische en zeer boeiende geschiedenis, die men zelf moet lezen om de ware vlotheid van accent te kunnen navoelen. Ook echter bewoog onze dichter zich op theoretisch gebied, en hier bereikte zijn vlotheid het kookpunt. Hij wil b.v., dat de criticus, die in een krant schrijft, zich ‘min of meer op het standpunt van den beschaafden leek’ stelt. ‘Ikzelf schrijf voor een publiek en niet voor specialisten.’ Bravo, bravo! en hoe vlot! Maar is het zoo? Laten wij zien, wat Buning onder het schrijven voor een publiek van beschaafde leeken verstaat. Hij heeft dat schrijven, zooals hij in het vervolg van zijn interview zegt, o.a. ook geleerd door gedelegeerd commissaris bij de Kon. Vereeniging ‘Het Nederlandsch Tooneel’ te zijn, ‘en wel door niet meer van de zaal uit naar het stuk te zien, maar er naar te kijken, hoe de menschen reegeeren.’ Alweer, zooals men ziet, een vlotte ‘Umwertung aller Werte’; hij leerde de menschen, d.w.z. de beschaafde leeken, pas kennen door als gedelegeerd commissaris de psychologie van het tooneelpubliek te bestudeeren. Dit is op zichzelf een verdienstelijke bezigheid, want men kan er menschenkennis (beschaafde-leeken-kennis) bij opdoen. Voor Buning beteekende het nieuwe gezichtspunt van het gaatje in het tooneelgordijn echter ook een verrijking van inzicht in het wezen der poëzie, want hij laat er op volgen:

‘Zonder eenigszins te willen zeggen, dat ik gedichten schrijf voor een groot publiek, vind ik wel, dat je zoo moet schrijven, dat iedereen je kan begrijpen.’

* * *

Ziehier nu een onmogelijke definitie, die toch de sleutel is voor het beter begrip van Buning laatste poëzie: de nieuwe copias van ‘Voor 2 Stuiver Anjelieren’. Immers deze gedichten zijn niet bepaald voor een groot publiek, maar toch merkbaar voor iedereen geschreven; d.w.z. zij zijn vlot en slordig, voor iedereen, en hebben niettemin te veel aesthetisch raffinement om voorloopig nog door het groote publiek van b.v. Speenhoff of Adama van Scheltema te worden uitverkoren. Wat Buning dus in het interview zegt omtrent de poëzie, getuigt van veel zelfkennis; de fout, die hij maakt, is alleen deze: dat hij zijn eigen toevallig soort poëzie (van 1936) klakkeloos vereenzelvigt met de poëzie in het algemeen. Want als men deze zelfobservatie als maatstaf ging aanleggen bij een Valéry, een Mallarmé, een Van Vriesland, maar ook bij een Cocteau, een Huyghens en een Vestdijk, zou men tot de conclusie moeten komen, dat deze dichters van het poëtische nog nimmer hebben geproefd. Zij schreven n.l. niet zoo, dat ‘iedereen’ hen kon begrijpen, en er ware voor geen 2 stuiver volkspoëzie bij hen op te diepen. Want wie is ‘iedereen’? Dat zijt gij, maar dat ben ik ook, dat is de bakker en de slager, dat is de commissaris van politie en der Koningin en de gedelegeerde commissaris; dat is dus alles.... en niets.

Bedenkt men dat even, dan ziet men tevens, welk een belachelijke aanmatiging zulk een vlotte uitspraak van Buning inhoudt, omdat hijzelf uit gemakzucht, met het voordeel van veel talent, langzamerhand vlot is gaan dichten, moet ‘je’ zoo schrijven, dat iedereen ‘je’ kan begrijpen! Deze moraal riekt bedenkelijk naar den gedelegeerden commissaris, die de verworven menschenkennis onmiddellijk gebruikt om de waarde van het repertoire te beoordeelen naar het criterium, of het stuk ‘trekt’!

Buning is dus wel degelijk een schrijver voor specialisten, want hij schrijft voor ‘iedereen’, zonder ‘eenigszins’ te willen zeggen, dat hij voor een groot publiek schrijft. Die ‘iedereen’ is dus een vlotte veralgemeening van het niet al te groote, maar ook niet al te kleine publiek van beschaafde leeken, dat smaak heeft in Bunings poëzie en geen gevoel voor de nuance van duisterder poëzie. Al is Buning ook in dit opzicht niet consequent:

Dat is dus weer niet voor iedereen, en zelfs voor een zeer bepaald publiek! Maar hier heeft men nu ook een goed voorbeeld van de consequenties, waartoe de leer van ‘niet voor het groote publiek - toch voor iedereen’ leidt; men wordt door zijn vlotte vlotheid sentimenteel en valsch en volksch-onwaarachtig; en helaas, deze toon overheerscht in het meerendeel van de coplas in dit bundeltje met zijn gullen titel voor iedereen: ‘Voor 2 Stuiver Anjelieren’. Er zijn er gelukkig nog onder de massa rijmende regels, die de herinnering aan het beste uit ‘Maria Lécina’ vasthouden; maar de gemakzucht is een kwaad ding.

Hier een voorbeeld van een nog goed kwatrijn:

En ook dit vind ik nog verantwoord:

Maar het gaat van een leien dakje, dus komt er van dergelijk geneuzel:

Een sentimenteel prul voor iedereen is ook dit:

* * *

Hendrik de Vries acht de coplas van Buning niet Spaansch, en hij zal wel gelijk hebben. Maar het gaat ten slotte niet om de quaestie van de al-dan-niet-echtheid. Er is onder echte volkspoëzie veel sentimenteel bocht, en vermoedelijk ook wel onder Spaansche volkspoëzie; dus kan Buning zich geïnspireerd hebben op ‘echte’ volksche motieven. Hoofdzaak is echter, dat hij met onmiskenbare voorliefde deze valsche elementen uitbuit en ze ten bate van zijn eigen gemakzucht exploiteert (zulks in tegenstelling tot den conscientieuzen en voor ‘iedereen’ onverschilligen Hendrik de Vries). Hij kent het geheimpje van den poëtischen aanmaak en nu is het, ‘of men een goot hoort loopen’, zooals bakker de Groot zei. Men krijgt lust om het zelf ook eens te probeeren:

(Deze is niet naar een Spaansch origineel.) Zou men het misschien kunnen leeren? Want bijzonder, diepzinnig, origineel behoeft het niet te zijn; Buning dicht immers:

Hierop antwoord ik weer met een fluks vervaardigde copla (die ik getiteld heb ‘Hopla, wir leben’ of ‘Lof der Vlotheid’):

M.t.B.